Teşvik sisteminde illere yönelik sınıflamaya esas endeks yayınlandı. İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinde ilk dört ilin sırası değişmezken, 13 basamakla Erzincan en hızlı yükselen, 17 basamakla da Hatay en hızlı gerileyen kent oldu.
Teşvik sistemi ve illere göre uygulanan ekonomik-sosyal programlarda temel veri olarak alınan İllerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi araştırması yayınlandı. 2001 verileri ile yapılan ve 2003'te yayınlanan ikinci endeksin, hem kriz sonrası verilerle oluşması hem de kriterler açısından eskidiği eleştirileri üzerine başlatılan çalışmalarla 2009 ve 2010 verileriyle yeni endeks oluşturuldu. Son düzenlenen teşvik sisteminde de bu yeni endeks kullanıldı. Kalkınma Bakanlığı, yeni endekste kullanılan kriterleri de açıkladı.
Yeni endekse göre yapılan sıralamada, ilk grupta Antalya'nın 5 basamak birden yükselerek 5. Sıraya gelmesi dikkat çekti. İlk 10 il arasında, bir önceki araştırmada 12. Sırada bulunan Denizli ile 13. Sırada bulunan Muğla'nın ilk 10'a yükseldiği görüldü. İlk grupta en büyük düşüş 8. Sıradan 16. Sıraya gerileyen Adana ile oldu.
Son 10 il içinde ise sadece Şanlıurfa bulunduğu 68. Sıradan, 73. Sıraya gerileyerek son 10 il arasına düştü. Endeks yeni kriterler eklenerek hesaplanmasıyla hemen hemen bütün illerin yer değiştirmesi dikkat çekti. Ancak bu yer değiştirmeler Hatay dışında çok büyük iniş-çıkışlar olmadı, iller grup olarak aynı yerde kaldı.
Hatay, bir önceki araştırmada 29. Sırada bulunurken, yeni hesaplamada 46. Sıraya geriledi. Çanakkale, bir önceki araştırmada 24. Sıradayken, 2011 sıralamasında 14. Sıraya geldi. Düzce de 45. Sıradan 35. Sıraya yükseldi. Bilecik ise 18. Sıradan, 27. Sıraya geriledi.
Kalkınma Bakanlığı, 2003 çalışmasında 10 alt kategoride 58 adet değişken kullanılırken, 2011 çalışmasında, demografi, eğitim, sağlık, istihdam, rekabetçi ve yenilikçi kapasite, mali kapasite, erişilebilirlik ile yaşam kalitesi olmak üzere 8 alt kategoride, 61 değişken ile hesaplandı. Değişken seçiminde, ilin ülke içerisindeki ekonomik ağırlığı ve potansiyeli, sosyal gelişmişlik seviyesi, ortalama bireysel refah düzeyi, il ölçeğinde ekonomik ve sosyal gelişmişlik ile bireysel refah arasındaki kümülatif denge, veri teminine ilişkin süreklilik unsurları göz önünde bulunduruldu.
Bakanlık, 25 göstergenin aynı olmasına rağmen veri setlerindeki farklılıklar nedeniyle karşılaştırılabilir durumda olmadığını da kaydetti. Kişi başı telefon kontör değeri, kırsal nüfus başına tarımsal kredi, il bazında GSYH gibi bazı değişkenlerin de yerine yeni değişken kullanılması, sürdürülebilir veri üretilememesi, önemini yitirmesi gibi nedenlerle yeni endekste bulunmadığı bilgisine yer verildi.
Araştırmaya yeni veriler olarak, hanebaşına ADSL aboneliği, internet bankacılığı, marka tescil ve patent oranları gibi yeni verilerin eklendiği vurgulandı.
Endeks nerelerde kullanılıyor.
Kalkınma Bakanlığı SEGE çalışması en önemli veri olarak teşvik sisteminin tasarlanmasında kullanıyor. Bunun dışında, bölge, il ve ilçe düzeyinde karşılaştırmalı politika tespitinde ve uygulamalarında yararlanılıyor. Belediyelere ve İl Özel İdarelerine kaynak tahsis edilmesi, kamu kurum ve kuruluşlarının personel atamaları ve özlük haklarının düzenlenmesi ile kalkınma ajansları merkezi bütçe paylarının belirlenmesi gibi bölgesel niteliği olan kamu politikalarının uygulanmasında veriler kullanılıyor. SEGE çalışmasına 10'un üzerinde kanun ile ikincil mevzuatta atıf bulunuyor.
SEGE-2011'de kullanılan göstergeler
DEMOGRAFİ: Nüfus yoğunluğu, yaşa özel doğurganlık oranı, genç bağımlı nüfus oranı, net göç hızı, şehirleşme oranı.
EĞİTİM: Okuryazar nüfus oranı, okuryazar kadın nüfus oranı, okullaşma oranları, ilin YGS ortalama başarı puanı, yüksekokul mezunu oranı.
SAĞLIK: Nüfusa oranla hastane yatak sayısı ile, hekim, diş hekimi, eczane, yeşil kart sahiplik oranları.
İSTİHDAM: İşsizlik, işgücüne katılma, aktif işgücü ve imalat sanayi istihdamının sigortalı istihdama oranları, sosyal güvenlik kapsamındaki aktif çalışanların toplam nüfusa oranı ile ortalama günlük kazanç ve istihdam oranı.
REKABETÇİ VE YENİLİKÇİ KAPASİTE: İl ihracatının, imalat sanayi işyerlerinin, OSB'lerde üretim yapılan parsellerin, küçük sanayi sitesi işyeri sayısının Türkiye içindeki payı, yeni kurulan şirketlerin toplam sermayesinin, turizm yatırım-işletme ve belediye belgeli yatak sayısının ve teşvik belgeli yatırım tutarının Türkiye toplamı içindeki payları; ihracat, imalat sanayi elektrik tüketimi, yabancı sermayeli şirket sayısı, marka ve patent başvuru sayısının il nüfusuna oranları; yüksek lisans ve doktora sahibi nüfusun oranı, kırsal nüfus başına düşen tarımsal üretim değeri.
MALİ KAPASİTE: İldeki Banka kredileri, tasarruf mevduatı ve vergi gelirlerinin Türkiye içindeki payları, internet bankacılığında aktif müşteri sayısının nüfusa oranı, kişi başına bütçe gelirleri.
ERİŞİLEBİLİRLİK: Kara, hava ve demiryolu büyüklükleri ile oran ve değerleri, genişbant ve GSM abone sayıları.
YAŞAM KALİTESİ: AVM alanları, hava kalitesi oranları, elektrik tüketimi, oransal otomobil sayısı, sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan nüfusun toplam nüfusa oranı, hükümlü oranı.
Kaynak:Dünya Gazetesi