Yeni mevzuat düzenlemeleri ile bu faaliyetlerini ancak acentesi oldukları işletme/işletmeler adına yapabilmek durumunda kaldılar. Ayrıca sahip oldukları G türü yetki belgeleri ile hiçbir surette taşımacılık faturası düzenleyemez duruma geldiler.
Tarafımıza gelen yoğun taleplerde, acentelikle ilgili bilgi istenilmekte, işleyiş sistemiyle ilgili farklı sorular yöneltilmektedir. Bu yazımızda Karayolu Taşıma Kanunu ve Karayolu Taşıma Yönetmeliği uyarınca acente işletmeleri ile ilgili bilgiler aktarılacaktır. 19.07.2003 -25173 sayılı Resmi Gazete'de 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu yayınlanarak yürürlüğe girdi. Bunu takiben 25.02.2004 - 25384 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan (muhtelif tarihlerde değişikliler yapıldıktan sonra 11.06.2009-27255 sayılı Resmi Gazete'de değiştirilmiş hali yayınlandı) Karayolu Taşıma Yönetmeliği ile taşımacılık sektörü ve ilgili diğer tüm sektörleri kapsamına alan uygulamalara başlandığı bilinmektedir. Yönetmelik ile taşımacılık sektöründe çalışan tüm işletmelere yetki belgesi alma zorunluluğu getirilmiştir. Yetki belgelerinin geçerlilik süresi 5 yıldır. Son duruma göre bin 157 firmaya acentelik yetki belgesi verilmiştir. Yönetmeliğin 6/6 maddesi ile "G" türü olarak adlandırılan 'Acentelik' yetki belgesi faaliyet gösterdikleri alanlara göre dörde ayrılmışlardır: G1 yurtiçi eşya taşımacılığı alanında acentelik yapacakların, G2 uluslararası ve yurtiçi eşya taşımacılığı alanında acentelik yapacakların, G3 yurtiçi kargo taşımacılık alanında acentelik yapacakların, G4 uluslararası ve yurtiçi kargo taşımacılığı alanında acentelik yapacakların, almak zorunda oldukları yetki belgeleridir. G türü acentelik yetki belgesi almak isteyenlerin, yurt içi acentelik için 20 bin TL, yurtdışı acentelik için 30 bin TL sermaye veya işletme sermayesine sahip olmaları, eşya taşıma acenteliği için 30 m2, kargo taşıma acenteliği için 20 m2 kapalı alana sahip taşınmazın kullanım hakkına sahip olunması ve ilgi alanlarına göre acenteliğini yapacakları taşıma türüne göre eşya veya kargo taşımacılığı yapan yetki belgesi almış işletmelerle acentelik sözleşmesi düzenlemeleri şartları vardır. Yönetmelikte, gerek acenteler gerekse taşıma işletmeleri birbirleriyle bağlantılı olup kargo, nakliyat ambarı, dağıtım işletmeciliği yapmak üzere yetki belgesi almak isteyen işletmelerin şube veya acente şeklinde, yetki belgesi niteliği dikkate alınarak belirlenmiş olan coğrafi bölge ve şube-acente sayısına göre örgütlenmeleri şartı bulunmaktadır. Büyükşehir Belediyesi sınırları içindeki ilçeler dışında ilçe, belde, kasaba veya köylerde hizmet verecek acenteler için sermaye veya işletme sermayesi şartı aranmadığı gibi yetki belgesi bedeli de yüzde 75 indirimli tahsil edilmektedir. Acenteler öz mal taşıta sahip olsalar dahi, bu taşıtı yönetmelik uyarınca taşıt listesine kayıt ettirerek (acenteler için taşıt listesi uygulaması yoktur) kendi adlarına taşıt kartı alamazlar. Bu taşıtın mutlaka acenteliğini yaptıkları taşımacılık yetki belgesi sahibi işletmenin (M, N, türü) taşıt listelerine sözleşmeli taşıt olarak kayıt ettirilmesi ve bu işletmenin taşıt kartı ile hizmet verilebilmesi mümkündür. P türü yetki belgeli işletmenin acenteliğini yapacak kuruluşların, kendilerine ait taşıtlarını P türü yetki belgeli işletmenin taşıt listesine kayıt ettirmeleri de mümkün değildir. P türü yetki belgeli dağıtım işletmeleri sadece öz mal taşıtlarını taşıt listelerine kayıt ettirerek bunları kullanabilirler. P türü yetki belgeli işletmelerin sözleşmeli taşıt kullanma yetkisi bulunmamaktadır. G1 ve G2 yetki belgeli acenteler en fazla 10 adet yetki belgesi sahibi işletmeyle acentelik sözleşmesi, G3 ve G4 yetki belgeli acenteler en fazla 2 adet kargo (M yetki belgeli) veya dağıtım işletmecisiyle (P yetki belgeli) acentelik sözleşmesi yapabilirler.
Acentelerle ilgili uyulması gereken bazı hususlar:
- Acenteler bu sıfatla yaptıkları faaliyetlerden ve işlemlerden taşımacılar ile müştereken ve müteselsilen sorumludurlar., (KTY Madde 42)
- Acenteler sadece sözleşme yaparak yetki belgelerine kayıt ettirdikleri yetki belgesi sahipleri adına iş ve işlem yapabilirler (KTY Madde 44)
- F, G, H türü yetki belgesi sahipleri kendi nam ve hesaplarına taşıma yapamaz, yaptıramaz ve yolcu bileti veya taşıma faturası düzenleyemez. (KTY Madde 8)
- G türü yetki belgesi sahibi acentelerde ODY mesleki yeterlilik belgeli personel bulunması şarttır. (KTY Madde 43)
4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu ve Karayolu Taşıma Yönetmeliği yürürlüğe girmeden önce özellikle Anadolu il ve büyük ilçe merkezlerinde yerel dağıtım yapan bir çok işletme bulunmaktaydı. Bu işletmeler büyük yerleşim birimlerinden gönderilen ve bölgelerinde dağıtılması ve teslim edilmesi gerekli olan kargo ve benzeri nitelikteki gönderilerin teslimatlarını sağlamaktaydılar. Bu hizmeti yerine getirirken ya kendi öz mal taşıtlarını, ya da sözleşmeli taşıtları kullanmaktaydılar. Öz mal taşıt sahibi olanlar farklı taşıma hizmetleri de vererek taşıma faturası düzenlemek suretiyle yerel taşımacılık faaliyetinde bulunuyorlardı. Yeni mevzuat düzenlemeleri ile bu faaliyetlerini ancak acentesi oldukları işletme/işletmeler adına yapabilmek durumunda kaldılar. Ayrıca sahip oldukları G türü yetki belgeleri ile hiçbir surette taşımacılık faturası düzenleyemez duruma geldiler. Büyük kentlerde acentelik hizmeti veren işletmeler yoğun kargo gönderimi ve dağıtımı sonucu sadece bir firmaya hizmet verebilecek konumdalar ve bu yoğunluktaki hizmet ile de işletmelerinin devamlılığını sağladılar. Ancak, Anadolu'da, büyük kentlerdeki yoğunlukta çıkış kargosu bulunmadığından ve genelde hizmetlerinin teslimat ağırlıklı olması bakımından ve mevzuat gereği sadece 2 işletme ile acentelik sözleşmesi yapabilecek kısıtlaması ile zorluklarla karşılaştılar. Yerel olarak dağıtım için acentesi olan en fazla 2 firmadan gelen kargo yoğunluğu acentelerin zorluklarla karşılaşmasına neden oldu. Her ne kadar il merkezleri dışında bulunan acentelere yetki belgesi alımında belge ücretinin yüzde 75'i tahsil edilerek destek sağlansa da bu önemli bir katkı olarak görülememektedir. İstihdama katkı sağlayan Anadolu'da bulunan acentelere 2 den fazla işletme ile acentelik sözleşmesi yapabilme yetkisi verilmesi önemli katkılar sağlayacak, bundan dolayı yaratılacak sinerji ile maliyetler minimize edilebilecektir.
Kaynak: Selahattin Doğan / Transport