Türkiye'de yıllardır devlet tekeli konumda olan demiryolu taşımacılığının önünü açacak olan Genel Demiryolu Kanunu ve TCDD Kanunu henüz tasarı halinde Ulaştırma Bakanlığı'nda bulunuyor. Özel sektör temsilcileri; tasarılardaki bazı eksikliklere rağmen kanunlaşmasının özel sektörün önünü açacağını ve demiryollarımıza köklü bir değişiklik getireceğini söylüyor. Ülkemizde demiryoluna yıllarca yeterli ilgili gösterilmedi. Demiryoluna olan ilgili 1950'lerden 2000'li yıllara kadar karayoluna, denizyoluna ve havayoluna oranla hep geri planda tutuldu. Ancak son dönemde gerek ayrılan yatırım kaynaklarındaki artış, gerekse demiryolu ile ilgili yasal düzenleme çalışmaları sektöre olan ilgiyi artırdı. Ne var ki, sektör çağdaş manada bir yasal düzenlemeye henüz kavuşamadı. Transport dergisi olarak
bu ayki sayımızda demiryolu sektörünün önünü açacak olan Genel Demiryolu Kanunu Tasarısı ve Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) Kanunu Tasarısı'nın kanunlaşmasının sektöre ne tür faydalar sağlayacağını sorguladık. Öncelikle tasarılar neyi getirecek o konudan başlayalım. Genel Demiryolu Kanunu Tasarısı ve TCDD Kanunu Tasarısı'nın hazırlanmasına ön ayak olan TCDD'ye tasarıların nasıl hazırlandığını ve sektöre neler kazandıracağını sorduk. İşte TCDD'ye yönelttiğimiz sorular ve o sorulara verilen cevaplar:
DEMİRYOLUNDA REKABETİ ÜST DÜZEYE ÇIKARTACAK
Tasarı, Türkiye demiryolu sektörüne ne tür kazanımlar sağlayacak?
Türk demiryolu tarihinde son 85 yıldır tekel olarak yürütülen demiryolu taşımacılık faaliyetlerinin artık rekabet ortamında yürütülmesi ve demiryollarının yeniden canlandırılarak başta karayolları olmak üzere diğer taşımacılık türleri ile rekabet edebilir konuma gelmesi ve bu rekabet gücünün sürdürülebilir olarak devam ettirilebilmesi açısından bu yeniden yapılanma taslakları büyük önem arz etmektedir. Taşımacılık sektöründeki
dengenin demiryolları lehine yeniden kurulması, demiryollarının canlandırılarak diğer ulaşım türlerine karşı rekabet gücünün arttırılması, öncelikle demiryolu sektörü içindeki rekabetin üst düzeye çıkarılabilmesine bağlıdır. "Genel Demiryolu Çerçeve Kanunu" taslağı ile demiryolu taşımacılığındaki mevcut tekelin kaldırılarak sektörünün serbestleştirilmesi sağlanmaktadır. Rekabetin düzenlemesi ve denetimi için bağımsız bir Demiryolu Rekabetini Düzenleme Makamı (Demiryolu Ulaştırması Genel Müdürlüğü) oluşturulmaktadır. Ayrıca, ayrım yapılmaksızın, şeffaf ve adil bir şekilde demiryolu altyapısının tahsis edilmesini, altyapı kullanım ücretlerinin belirlenmesini ve tahsil edilmesini sağlamak üzere, demiryolu altyapı yöneticisi
ile taşımacılık hizmeti verecek demiryolu işletmeleri arasındaki ilişki, hukuki yapı, yönetim ve hesapların ayrılması bakımından tanımlanmaktadır. Sektöre yeni girecek demiryolu işletmeleri ve altyapı yöneticileri ile birlikte demiryolu emniyeti ve işletmeciliği daha fazla önem kazanacaktır. Demiryolu emniyetinin sağlanması ve geliştirilmesine yönelik olarak bağımsız düzenleme ve denetim yapmak üzere bir Demiryolu Emniyet Makamı(Demiryolu Ulaştırması Genel Müdürlüğü) oluşturulmaktadır. Ayrıca, altyapı yöneticileri ve demiryolu işletmelerinin emniyete ilişkin yükümlülükleri tanımlanmakta, işletmecilik ve emniyet açısından ilgili belgeleri almaları zorunlu hale getirilmektedir. Demiryolu emniyetiyle ilişkili olarak Avrupa Birliği (AB) ile bütünleşmeyi sağlamak üzere 'Karşılıklı İşletilebilirlik' hususları da düzenlenmektedir. Diğer taraftan, demiryolu sisteminin emniyet açısından geliştirilmesini temin etmek için, meydana gelen kaza ve olayları incelemek, sebeplerinin tespit etmek ve benzerlerinin tekrarlanmaması için tavsiyelerde bulunmak üzere bağımsız bir Demiryolu Kaza Araştırma ve İnceleme Kurulu oluşturulmaktadır. Demiryolu sektöründeki yeniden yapılanmanın başarılı olabilmesi için, demiryolu taşımacılık fiyatlarının belirlenmesinde önemli rol oynayan, demiryolu yapım ve iyileştirme maliyetlerinin tamamının, karayollarında olduğu gibi devlet tarafından karşılanması sağlanmıştır. Mevcut demiryolu altyapısının bakım-onarım maliyetlerinin ise karayolu ile rekabete imkân verecek şekilde devlet tarafından kısmen karşılanmasına ilişkin düzenleme yapılmıştır.
KENDİ TRENİ KENDİ PERSONELİ DÖNEMİ
Tasarı kanunlaşırsa özel sektör ne gibi avantajlar elde edecek?
Hâlihazırda TCDD tarafından tekel olarak yürütülen demiryolu ile yük ve yolcu taşımacılığı faaliyetleri tasarılarının kanunlaşması sonucu rekabet ortamında yapılmaya başlanacaktır. Mevcut durumda özel sektöre ait vagonlar TCDD'ye ait personel ve trenler ile taşınmaktadır. Yapılanma sonrasında ise özel sektör kendi trenleri ve kendi personeli ile demiryolu taşımacılığı yapma imkânına kavuşacak, böylece taşımacılık maliyetlerini ve zamanını kendisi daha fazla kontrol edebilir hale gelecektir.
Tasarı kanunlaşırsa TCDD nasıl bir konumda olacak?
"TCDD Kanun" taslağı ile genel kanuna uygun olarak TCDD'nin yeniden yapılandırılması sağlanmaktadır. TCDD'nin mevcut Kamu İktisadi Kuruluşu statüsü muhafaza edilmiştir. TCDD Altyapı Yöneticisi olarak belirlenmiştir. TCDD; yeni demiryolu yapımı, mevcut demiryollarının bakımı ve onarımı, tren trafiğinin sevk ve idaresi, demiryolu hat kapasitesinin önceden belirlenmiş kurallar çerçevesinde tren işletmelerine tahsisi, demiryolu altyapı kullanım ücretlerinin belirlenmesi ve demiryolu altyapısının kullanımı karşılığında belirlenen tarifelere göre ücretlerin eşit şartlarda tren işletmelerinden tahsili gibi görevleri yerine getirecektir. TCDD altyapı yönetimi ile ilgili görevlerini uygularken kamu ve özel tüm tren işletmelerine adil davranacak ve eşit mesafede olacak, görevlerini ayrımcı olmayan bir tarzda yerine getirecektir. Taşımacılık ile ilgili görevler ise TCDD'nin bağlı ortaklığı olarak yeni kurulacak DETAŞ'a devredilmektedir. Kamu tren işletmesi olacak DETAŞ, diğer tren işletmeleri ile eşit koşullarda rekabet ederek kendi trenleri ve personeli ile yük ve yolcu taşımacılığı yapacak ayrıca bu taşımacılık faaliyetlerini tamamlamak üzere her türlü ilave hizmetleri sağlayacak.
STK'LAR İLE BİLGİLENDİRME TOPLANTILARI YAPILDI
Her iki tasarının hazırlanma aşamasında nasıl bir yol izlendi? Sektörle ilgili sivil toplum örgütlerinden ve sektöre hâkim kişilerden görüşler alındı mı?
Ülkemiz demiryolu sektörü için AB müktesebatı ile uyumlu yasal düzenlemelerin yapılması amacıyla "Demiryolu Sektörünün Organizasyonu" adlı bir Eşleştirme Projesi gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında demiryolu sektörünü düzenleyen "Genel Demiryolu Çerçeve Kanunu'' ve "TCDD Kanunu" taslakları ile bunları tamamlayıcı nitelikteki "Demiryolu Emniyeti", "Demiryolu İşletme Lisansı", "Demiryollarında Karşılıklı İşletilebilirlik" ve "Demiryolu
Altyapısına Erişim" yönetmelik taslakları hazırlanmıştır. Proje resmi olarak 1 Şubat 2005 tarihinde başlamış ve 31 Ekim 2006 tarihinde tamamlanmıştır. Eşleştirme Projesi, kanun ve yönetmelik taslaklarının nihai şekillerinin bir paket halinde proje liderleri tarafından 25 Ocak 2007 tarihinde son şeklinin verilmesiyle tamamlanmıştır. Eşleştirme Projesi kapsamında hazırlanan taslakların kanunlaştırılmasına yönelik olarak Ulaştırma Bakanlığı ile birlikte bir "Eylem Planı" hazırlanmış ve taslaklar ön görüş alınarak Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve DPT Müsteşarlığına gönderilmiştir. Gelen ön görüşler doğrultusunda taslakların revize edilmesini ve ilgili teknik çalışmaların tamamlanmasını sağlamak üzere 16 Ocak 2008 tarihinde Ulaştırma Bakanlığımız Müşaviri başkanlığında TCDD bünyesinde bir komisyon oluşturulmuştur. Özellikle eşleştirme taslakları hakkında ilgili kamu kurum ve kuruluşlardan alınan ön görüşlerin yanı sıra Türkiye'deki kamu sektöründe yeniden yapılanma konusunda deneyime sahip, üst düzey görev yapmış veya yapan çeşitli uzmanların da tavsiyeleri dikkate alınarak komisyon tarafından taslaklar yeniden düzenlenmiştir. Düzenlenen bu taslaklar hakkında Ulaştırma Bakanlığı ve TCDD üst yönetimi, önceki TCDD Genel Müdürleri, özellikle TCDD çalışanlarının yer aldığı dernek ve sendika ile Demiryolu Taşımacılık Derneği (DTD) gibi demiryolu ile ilgili bazı sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri ile bilgilendirme toplantıları yapılmıştır. Ayrıca, resmi olarak 15 Temmuz 2008 tarihinde Ulaştırma Bakanlığına gönderilen taslaklar TCDD web sitesinde yayınlanmıştır. Taslaklar hakkında gerek yapılan toplantılarda alınan gerekse kuruluşumuza iletilen yazılı veya sözlü görüş ve öneriler doğrultusunda Bakanlığımıza gönderilen taslaklar ile ilgili değerlendirme çalışmaları halen devam etmektedir. Taslaklara Ulaştırma Bakanlığı tarafından nihai hali verildikten sonra, tüm Bakanlıklar ile ilgili kamu ve sivil toplum kuruluşlarından ayrıca resmi görüş alınacaktır.
Tasarının kanunlaşmasında gecikmeler olduğu yönünde eleştiriler var. Bu konudaki görüşleriniz nelerdir?
Kuruluşumuz "TCDD Kanunu Tasarısına" ilişkin çalışmayı tamamlayarak Ulaştırma Bakanlığına göndermiştir.
Kaynak: Transport