Taşımadan elleçlemeye, yük bağlamadan gemi bakkallığına, kanvasörlükten gemi acenteliğine kadar uzanan değişik uğraşlarda bütünleşir.
Deniz ticareti bir üzüm salkımı kadar çeşitli ve fakat değişik uğraşlardan oluşur. Yine de bu uğraşların her birinin altında gemi-yük-liman üçlüsünden biri yatar.
Gemi, deniz ticaretinin dinamik öğesidir. Dünya ticaretinin %90’nın sonlandırılmasında imza sahibidir.
Gemi-yük-liman üçlüsü içinde gemi yüke, liman da gemiye bağımlıdır. Gemi yükün peşinde koşar; ona kendini beğendirebilmek yani onu taşıyabilmek için bir dizi evrim geçirmiştir. Gemi evrim geçirirken limanı da evrim geçirmeye zorlamıştır. Gemiye ayak uyduramayan bir limanın devre dışı kalacağı açıktır. Bu nedenledir ki, gemiler değişikliğe uğrarken limanlar da gemileri yakın izlemeye alır.
Gemilerdeki değişiklik, çeşitlenme ve boyut büyütme şeklinde olmuştur.
Çeşitlenme, taşıma hizmetinde uzmanlaşmayı esas alan, birbirinden değişik sayıca 250 gemi türünün dünya denizlerinde bayrak dalgalandırma olgusudur. Bunlar içinde tanker türevleri (hampetrol tankeri, ürün tankeri, kimyasalcı, LPG tankeri gibi), dökmeci türevleri (konvansiyonel dökmeci, kombine dökmeci gibi), kırkambar gemisi türevleri (konteyner gemisi, ro/ro, konteyner + ro/ro, demiryolu ferisi gibi), yolcu gemisi türevleri (feribot, kruz gemisi, vapur gibi) belirtilebilir.
Deniz taşımacılığı uluslar arası haklı rekabete açık bir ticaret dalıdır. Bayrağı ne olursa olsun her gemi, mare liberum ilkesinden (denizlerdeki seyir ve sefer serbestîsinden) yararlanır. Bayraklar arasındaki rekabet yani yük kapma savaşı gemileri çeşitlendirmiştir. Bunun da temelinde yükü ucuza taşıma uğraşı yatar.
Önceden insanoğlu 3 tür gemiyi bilmekteydi: şilep (kırkambar gemisi), tanker ve yolcu gemisi. Bu, 60’lı yıllara kadar sürgit oldu. Navlun rekabeti, gemiyi yeniden tasarlanmaya itti: limanın her cins yükünü değişik ambalajında taşımak yerine bir cins yükünü / yük grubunu taşıyacak biçime dönüştürmek. Bu yaklaşımın ürünü olarak yüke özgü gemiler üretilmeye başladı…
Salt çeşitlenme miydi gemilerdeki evrim?
Çeşitlenmeyle birlikte bazı gemi türlerinde boyutlar ve yük kapasitesi büyüdü. Hampetrol tankerinde yük kapasitesi yarım milyon tonu geçti. Dökmecilerde de 350 bin tonu buldu. Konteyner gemilerinde ise 15 bin TEU’yu geçti. Aşağı-yukarı 300 bin ton…
Gemi evrim geçirirken limanı da peşinden sürükledi.
Öncelikle limanın su derinliği arttı. 50’li Yılların tasarımı olan 1.Kuşak limanın 10 metre su derinliği büyüyen gemi tonajı için yetersiz kalınca “derin liman” konsepti yeşerdi. Limanın su derinliği artık 15 metreyi geçti. Ayrıca liman, çeşitlenen gemilere yolunca hizmet verebilmek için yükte uzmanlaşmaya yöneldi. Buysa bir çeşit yüke / yük grubuna hizmet vermek şeklinde oluştu. Sonuçta, neredeyse her cins yüke hizmet veren “organize liman terminali” (hampetrol terminali, konteyner terminali, ro/ro terminali, LPG terminali gibi) deniz taşımacılığının altyapısı oldu.
Liman ise, farklı liman terminallerinde bütünleşen ulaşım altyapısı haline geldi.
Kaynak: Perşembe Rotası