Türkiye ekonomisi, 2009'un üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 3,3 küçüldü. Ekonomide daralma devam etse de yılın ilk 9 ayındaki performans, Türkiye'nin kademeli bir toparlanma sürecine girdiğini gösteriyor. Yılın ilk çeyreğinde daralma yüzde 14,7, ikinci çeyreğinde yüzde 7,9 olmuştu.
Toparlanma işaretleri sektörel bazda da dikkati çekiyor. Nitekim imalat sanayiinde 7.3, ticarette 8.2, ihracatta ise 5.5 puanlık düzelme yaşandı. Üretimin ağır adımlarla canlandığının bir diğer işareti de stok oldu. İlk iki çeyrekte sanayici KDV ve ÖTV indirimlerinin etkisiyle stoklarını tüketti. Üçüncü çeyrekteki stok artışı üretimdeki kıpırdanmayı teyit ediyor. Büyümenin talep kısmında ise özellikle iç talepte henüz etkili bir toparlanma görünmüyor.
İYİ İŞARETLER
1- İmalat sanayiinde ilk iki çeyreğe göre iyiye gidiş hızlandı. Üçüncü çeyrekte 7 puanlık toparlanma var.
2- İlk iki çeyrekte ekside olan stoklar üçüncü çeyrekte artıya geçti. Sanayici üretimi az da olsa artırdı.
3- İhracatta daralma azalıyor. İlk çeyrekte % 11,2, ikinci çeyrekte % 10,1 olan daralma son çeyrekte % 4,6.
KÖTÜ İŞARETLER
1- Hanehalkı tüketiminde toparlanma yavaş. Gıdada bile azalan harcamalar sadece elektrik, su ve gazda arttı.
2- Kamu yatırımı bıçak gibi kesildi. Yatırımda daralma 16 puan arttı. Buna karşılık harcamalar % 8,6 büyüdü.
3- KDV ve ÖTV indirimi ticareti canlandırdı ve 8 puanlık düzelme oldu. Ancak talebe dönük teşvikler kesildi.
Türkiye üçüncü çeyrekte yüzde 3,3 küçüldü. Geçen yıl aynı dönemde ekonomi yüzde 1 büyümüştü. 2008 ile kıyaslandığında ekonomideki daralma hala sürse de, birinci ve ikinci çeyreğe göre kademeli bir canlanmanın işaretleri de güçlendi. Yılın ilk çeyreğinde küçülme yüzde 14,7, ikinci çeyreğinde yüzde 7,9 olmuştu. Üçüncü çeyrekte imalat sanayiinde 7.3, ticarette 8.2, ihracatta 5.5 puanlık toparlanma gerçekleşti. Üretimdeki canlanma stoklara da yansıdı. KDV ve ÖTV'nin etkisiyle yılın ilk yarısında stoktan satış yapan sanayici üçüncü çeyrekte stok biriktirdi. Büyümenin talep ayağı ise hala aksıyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2009'un temmuz-ağustos-eylül aylarını kapsayan üçüncü çeyrek büyüme rakamlarını dün açıkladı. Ekonomi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 3,3 daralırken, Türkiye 9 ayda yüzde 8,4 küçüldü. Ana sektörlerde de daralma devam etti. En fazla küçülme yüzde 18,1 ile inşaatta yaşandı. İnşaat bu performansıyla büyümeyi 0.99 puan aşağı çekti. Büyümeye olumsuz katkı yapan ikinci sektör ise ulaştırma ve haberleşme oldu. Bu sektör 0.95, yüzde 3,9 daralan imalat sanayii 0.85, yüzde 7,2 küçülen ticaret 0.87 puan büyümeyi aşağı çekti. Üçüncü çeyrekte büyümeye olumlu katkı sunan sektörlerin başında yine finans geldi. Finans sektörü yüzde 7,8 büyüme ile ekonomik gelişmeye 0.76 puan katkı sunarken, yüzde 2,7 büyüyen tarımın katkısı ise 0.41 puan oldu.
Ekonomide daralma geriledi
2008'in üçüncü çeyreği ile kıyaslandığında ekonomideki olumsuz tabloya rağmen, kriz dönemi göz önüne alındığında Türkiye ekonomisinin kademeli de olsa bir toparlanma sürecine girdiği görülüyor. İlk çeyrekte yüzde 14,7, ikinci çeyrekte yüzde 7,9 küçülen ekonominin üçüncü çeyrekte biraz daha ivme kazanmasıyla daralma yüzde 3,3'e kadar geriledi. Bu olumlu seyir üretimin ana dinamiği olan sektörlerin performansında da dikkati çekiyor. Özellikle birinci çeyrekte yüzde 26,3, ikinci çeyrekte yüzde 11,2 daralan toptan ticaret ve perakende sektörü üçüncü çeyrekte yüzde 7,2 daralma ile 8.2 puanlık bir düzelme yaşadı. Aynı şekilde bir önceki çeyrekte yüzde 11,2 küçülen imalat sanayiinde 7.3 puanlık toparlanma ile küçülme üçüncü çeyrekte yüzde 3,9'da kaldı. Ulaştırma ve haberleşmede de 5.3 puanlık bir iyileşme görülüyor. Büyümenin üretim ayağında hayal kırıklığı yaşanan sektörlerin başında ise inşaat geliyor. İnşaat sektörü krizin en şiddetli ayları olan ilk çeyrekte yüzde 18,9 daralmış, ikinci çeyrekte bu olumsuz gidişat sürmüş ve daralma yüzde 21,4 gibi rekor bir düzeyde gerçekleşmişti. Tüm sektörlerde önemli bir toparlanma eğilimi başlarken inşaat üçüncü çeyrekte yüzde 18,1 daralarak neredeyse kriz dalgalarının en güçlü dönemindeki kadar küçülmeye uğradı.
Stok artışı dikkat çekti
Üretimde çarkların yavaş da olsa dönmeye başladığının bir başka dikkate değer göstergesi ise stoklarda yaşanıyor. Stoklar 2008'in üçüncü çeyreğine göre az bir artış göstermesine karşın, birinci ve ikinçi çeyrekla kıyaslandığında bir hayli yükseldi. Bu da büyümeye pozitif katkı sunuyor. Yılın ilk çeyreğinde stoklar 1.8 milyar lira azalmıştı. İkinci çeyrekte azalma 994 milyon lirayı bulmuştu. Oysa üçüncü çeyrekte stoklar tekrar artmaya başladı ve 1.3 milyar liraya yükseldi. Yani yılın ilk iki çeyreğinde sanayici krizin şiddetiyle üretmeyip talebi stoklardan karşıladı. Bu stokların erimesinde özellikle iç talebi canlandırmaya yönelik otomotiv, beyaz eşya, mobilya ve elektronikteki ÖTV ve KDV indirimlerinin etkisi oldu. Üçüncü çeyrekte stokları tükenen sanayici üretime geçti ve büyümeye pozitif katkı sunacak stok artışı gerçekleşti.
İç talep hala aksıyor
Büyümenin talep kısmında ise özellikle iç talepte etkili bir toparlanma görülmese de canlanma sinyalleri alınıyor. Geçen yıl yüzde 1,3 azalan iç talebin belirleyici unsuru hanehalkı tüketimi, bu yıl yüzde 0,9 daraldı. Bir önceki çeyrekte vatandaşın tüketimindeki daralma ile yüzde 1,5'ti. Hanehalkının tüketiminin azalması büyümeyi 0.6 puan aşağı çekti. Vatandaşın asıl harcama kalemini vergi indirimlerinin yaşandığı ev aletleri ve mobilya oluşturdu. Dış talep ise ihracattaki artışa paralel olarak olumlu bir seyir izliyor. Nitekim ihracat üçüncü çeyrekte yüzde 4,6 daralmasına karşın, bir önceki çeyreğe göre 5.5 puanlık bir toparlanma görülüyor. Büyümenin harcama kısmında asıl dikkat çekici gelişme yatırımlarda yaşandı. Her ne kadar beklentilerin çok altında bir daralma yaşansa da özellikle doğrudan üretime dönük makine ve teçhizat yatırımlarında iyileşme var. İkinci çeyrekte yüzde 29,4 daralan yatırımlar, üçüncü çeyrekte yüzde 19,4 küçüldü. Dolayısıyla 10 puanlık bir iyileşme söz konusu. Yine de özel yatırımlar büyümeyi 3.5 puanla en fazla aşağı çeken kalem oldu. Makine ve teçhizat yatırımlarında ise yine 10 puanlık bir düzelme görülüyor.
ANALİSTLER NE DEDİ
EKONOMİDE KÜÇÜLME BİRAZ HIZ KESTİ
Fortis Bankası Ekonomisti Nilüfer Sezgin
Daralmanın bir kademe daha hız kestiğini görüyoruz. Vergi teşviki gibi önlemlerin etkisi ile yılın ikinci çeyreğinde özel tüketim harcamalarındaki daralma belirgin şekilde yavaşlamıştı. Bu çeyrekte ise bu kanaldan ek bir iyileşme gelmese de, gecikmeli etkileri ile artık stoklar için de üretimin yapıldığını görüyoruz. Diğer yandan, özel sektör yatırımlarında hala sert düşüş sürüyor.
TALEBİ VERGİ İNDİRİMİ TETİKLEDİ
Oyak Yatırım Ekonomisti Gülay Elif Girgin
Büyümede alt kalemlere bakıldığında sanayi üretiminin beklentilerin altında geldiğini görüyoruz. Üçüncü çeyrekte tarım önemli bir kalem ama ölçülebilmesi çok güç olduğu için yine revizyon bekliyoruz. Sanayi üretimi beklentilerden daha iyi geldiğinde ticaret ve ulaştırma tarafını da etkiliyor. Ulaştırma ve ticaretin iyi performans ortaya koyduğunu söyleyebiliriz. Vergi teşviki stokları eritti ve yeni üretime geçildi.
SON ÇEYREKTE YÜZDE 3 BÜYÜME BEKLENİYOR
Ekim ayında sanayi ve ihracatta yaşanan canlanma ve kasımda kapasite kullanım oranının Kurban bayramının etkisine rağmen yüzde 70,7 ile yüzde 70 sınırının altına düşmemesi, ekonomide dördüncü çeyrekte büyüme beklentilerini artırdı. İyimser ekonomistler dördüncü çeyrekte yüzde 3-3,5 seviyelerinde bir büyüme beklerken, temkinli ekonomistler ise yüzde 0 ile yüzde 1 civarında daralma beklediklerini belirtiyor. Yıllık daralma beklentisi ise yüzde 5,7-6 seviyelerinde değişiyor.
İMALAT
İmalat sanayii her çeyrekte daha iyi performans göstermeyi başardı. İlk çeyrekte yüzde 21,8 daralan imalat sanayii, ikinci çeyrekte 10.6 puanlık iyileşmeyle yüzde 11,2 oranında küçüldü. Üçüncü çeyrekte üretimdeki canlanmayla imalattaki daralma ikinci çeyreğe göre 7.3 puan iyileşerek yüzde 3,9'a geriledi.
DIŞ TİCARET
İhracat her çeyrek daha olumluya gitti. İlk çeyrekteki yüzde 11,2'lik daralma 2. çeyrekte % 10,1'e geriledi. Üçüncü çeyrekte ise 6 puanlık iyileşmeyle daralma % 4,6'ya düştü. İlk çeyrekte yüzde 31 daralarak büyümeye 9.56 puan pozitif katkı sağlayan ithalat ikinci çeyrekte yüzde 20,4, üçüncü çeyrekte % 11,9 azaldı.
TİCARET
İmalat sanayiindeki toparlanma ve vergi indirimlerinin etkisi ticarette de görüldü. İlk çeyrekte yüzde 26,3 daralan ticaret, ikinci çeyrekte yüzde 15,4 küçüldü. Üçüncü çeyrekte ikinci çeyreğe göre 8.2 puanlık iyileşme gösteren ticaretteki daralma yüzde 7,2'ye düştü. Ticaretin daralmaya etkisi de 0.87 puanda kaldı.
YATIRIMLAR
İlk iki çeyrekte yatırımlarda gaza basan kamu üçüncü çeyrekte frene bastı. İlk çeyrekte % 24,5, 2. çeyrekte % 5,4 artan yatırımlar 3. çeyrekte % 10,6 azaldı. Özel sektör yatırımlarındaki daralmanın ise hızı her çeyrekte azaldı. İlk çeyrekte yüzde 33,5, 2. çeyrekte 29,4 azalan yatırımlarda daralma yüzde 19,4'e düştü.
ULAŞTIRMA
Ulaştırma da imalattaki iyileşmeden nasibini aldı. İlk çeyrekte yüzde 17,7 daralan ulaştırma ikinci çeyrekte 5.5 puanlık iyileşmeyle yüzde 12,2, üçüncü çeyrekte 6 puanlık düzelmeyle yüzde 6,9 daraldı. Ulaştırmanın ekonomik büyümeye olumsuz etkisi de üçüncü çeyrekte 0.95 puana kadar geriledi.
SANAYİCİ NASIL DEĞERLENDİRDİ
ASO
NURETTİN ÖZDEBİR
DURUM ÇOK İÇ AÇICI DEĞİL
Ekonomide daralma hız kesti, ancak durumun çok iç açıcı değil. Daralmanın hız kesmesinde ÖTV-KDV indirimleriyle öne çekilen tüketim harcamalarının etkisini de hesaba katmak gerekiyor. İç talepteki daralma halen devam ediyor. Yatırım harcamalarındaki düşüş hız kesmekle birlikte hala çok yüksek seviyede. Yılın son çeyreğinde ÖTV-KDV indirimlerinin sona erdiği ve kamu harcamalarının kısılacağı dikkate alınırsa ekonomideki düzelmenin çok yavaş olacağını söylemek kötümserlik sayılmamalı.
TİM
MEHMET BÜYÜKEKŞİ
BÜYÜMENİN GELECEĞİ İHRACATTA
Daralma süreci büyük bir hızla yavaşlıyor. Ekim ve sonrasındaki ihracat ve üretim verileri, son çeyrekte ekonomide yüzde 1 civarında büyümeye geçilebileceğini gösteriyor. İmalat sanayiinde hızlı bir toparlanma yaşanmadan tam anlamıyla krizi geride bırakmamız zor görünüyor. Ekonomi yüzde 3,3 küçülürken mali sektör yüzde 8 büyüdü ve reel sektörün arkasında gerektiği kadar durmadılar. Ancak iç talep çok cılız, büyümenin geleceği ara malını yurtiçinden tedarik ederek artacak ihracattadır.
MÜSİAD
ÖMER CİHAD VARDAN
KRİZDEN ÇIKIŞ HIZIMIZ YÜKSEK
Veriler bize hızlı bir dibe girişten sonda hızlı bir çıkışın olduğunu gösteriyor. Çıkış hızımız yüksek. Bunun böyle devam etmesi halinde dördüncü çeyrekte sıfır ya da yüzde 1 gibi bir büyüme yakalanabilir. 2010 yılında büyüme ve istihdam artışında umut ışığı yakıldı. Toplamda da küçülme hızında gerileme var. İnşallah yıl sonu hedeflerini yakalayacağız. Üretimde daralma yaşanırken mali sektör büyüdü. Kârları artan mali sektör bunu bir şekilde reel sektöre korkusuzca vermesi gerekiyor.
EBSO
ENDER YORGANCILAR
ÇARKLAR YENİDEN DÖNÜYOR
Piyasadaki stokların erimesi ve aylardan beri durgun olan talebin biraz da olsa canlanmasıyla çarklar yeniden dönmeye başladı. Geçen yılın aynı dönemi krizin en etkili olduğu dönemdi. Bu kötü dönemle bu yılı karşılaştırdığımızda rakam büyük gelebilir. Ancak 2007'ye göre gerideyiz. Toparlanmayla beraber üretimin devam edeceğini, istihdamın artacağını görmek güzel. Sistemin çalıştığını ve piyasa hareketliliğini, şehirlerarası yollarda yük taşıyan araçların arttığını görmek istiyoruz.
MALİYE BAKANI
MEHMET ŞİMŞEK
ASIL ÇIKIŞ 2010'DA OLACAK
Ekonomide dibi mart ayında bulduk. Birinci çeyrek Türk ekonomisinde dibin bulunduğu noktadır. Ondan sonra sürekli göreceli bir iyileşme görülüyor. Son çeyrekle ilgili çok olumlu işaretler var. 1-2 aylık rakamlara bakıp (herşey yolunda büyümeye döndük) demiyorum. Ama dördüncü çeyrekte ekonomide gözle görülür bir iyileşme söz konusu. İhracat artıyor. Aralıkta bu kendini daha iyi gösterecek, kredi hacminde genişleme var, enerji tüketimi artıyor. Ama 2007'ye dönüş bir miktar zaman alacak. Ekonomi 2010 yılının ilk çeyreğinden itibaren çıkışını çok daha güçlü şekilde gösterecek.
ASKON
MUSTAFA KOCA
HÜKÜMET DAHA CESUR OLMALI
Büyümede açıklanacak her rakam geçen yıla göre daha iyi gelecek. Zira krizden çıkış istikametindeki eğri her geçen gün olumlu istikamette seyretmeye devam ediyor. Dördüncü çeyreğin 40 günü de geride bıraktık. Bu aylarda meydana gelen imalat sanayiideki artış dördüncü çeyrekte beklenenin üzerinde bir umut artışına sebep oldu. şimdiden sonraki gelişmeler, gerçekten krizden hızlı çıkışı sağlayıcı nitelikte olmalı. Hükümetten de daha cesur olmasını bekliyoruz. Dördüncü çeyrek artıya geçerse, bu ümitler de iyice sağlamlaşmış olur.
Kaynak: Referans