Türkiye yük taşımacılığında yüzünü demiryoluna dönüyor. Demir ağlarımız, son birkaç yıldır devlet ve özel sektör tarafından tekrar keşfediliyor.
Bir İngiliz şirketinin 1856 yılında İzmir-Aydın hattını kurması için kazmayı vurmasıyla başlayan Türk demiryolu tarihi, Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki altın çağına sektörde son birkaç yıldır yapılan yatırımlarla tekrar dönmeye hazırlanıyor. 1940'lı yılların ardından uzun bir suskunluk dönemine giren ve yük taşımacılığındaki payı son 50 yılda yüzde 60 oranında gerileyen demiryolları, TCDD'nin ve özel sektörün yeni yatırımlarıyla tekrar uyanışa geçiyor. Uyanışın ilk adımı devlet tarafından atıldı. TCDD krizin baş gösterdiği 2008 yılında 412 milyon TL'lik yük geliriyle demiryolu tarihindeki en yüksek taşıma ve yük dolumu değerine ulaştı. Devletin girişimi ile harekete geçen özel sektör ise yaptığı yatırımlarla bu uyanışı destekliyor. Bugün demiryolu hatlarında yaklaşık 2 bin 500 adet yük vagonu ile hizmet vermekte olan özel sektör demiryolcuları, yıllık 4 milyon tona ulaşan tonaj ile demiryolu taşımacılığında yüzde 20 oranında bir paya sahip bulunuyor. Gerek kamu gerekse özel sektörde yapılan bu yatırımlar demiryolu taşımacılığındaki ilginin devam edeceğinin sinyallerini veriyor.
Bugün demiryolu taşımalarının payı yükte yüzde 5 seviyesinde olan Türkiye'de günde ortalama 158 adet yurtiçi, 33 adet uluslararası olmak üzere karşılıklı 191 adet blok yük treni taşıma yapıyor. Bu trenler yurtiçinde tüm demiryolu ağında çalışırken, yurtdışında Avrupa ülkeleri arasında Almanya, Bulgaristan, Macaristan, Avusturya, Romanya ve Slovenya'ya, doğuda İran, Suriye ve Irak'a, Orta Asya ülkelerinden Türkmenistan ve Kazakistan'a karşılıklı olarak sefer yapıyor. Ulaştırma Bakanlığı'nın önümüzdeki birkaç yıl içinde bitmesini planladığı yeni yatırımlar ise Türkiye'nin demiryolu taşıma ağını daha da genişletecek. Avrupa ile Asya arasında önemli bir demiryolu koridoru olacak Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesini başlatan Ulaştırma Bakanlığı, diğer yandan Avrupa-Kafkasya - Asya Taşıma Koridoru'nun (TRACECA) Karadeniz üzerindeki ana kısmı olan demiryolu-feribot hatlarının yapımına devam ediyor. Aynı zamanda, şu anda Rusya'nın Kavmaz limanı ile Samsun limanı arasında başlatılacak olan demiryolu-feribot çalışmalarının imalatı sürüyor. Bu projeyle Türkiye'den Rusya, Ukrayna, Türk cumhuriyetleri ile Ortadoğu ülkelerine ve tersi istikamette kombine taşımacılığının yapılması sağlanacak.
TCDD tarihindeki en yüksek değerine ulaştı
Türkiye'de demiryolu taşımacılığını elinde tutan TCDD'deki kabuk değişimi, sektörde de etkisini gösteriyor. Yük taşıma vizyonunu 2004 yılında başlanılan blok yük taşımacılığıyla değiştiren TCDD, krizin baş gösterdiği 2008 yılında yük geliriyle demiryolu tarihindeki en yüksek taşıma ve yük dolumu değerine ulaştı. Taşınan geleneksel yüklerin yanında demiryoluyla taşınmayan yüklerin de taşınması için özel sektörle işbirliğine giren TCDD, Türkiye'de ilk defa demiryoluyla gazlı içecekler, meşrubat, su gibi içeceklerin demiryolu ile taşınmasını sağlayarak, değişim başlattı.
Yurtiçi blok trenlerin sefere konulmasının yanı sıra değişik ülkelerle yapılan anlaşmalar çerçevesinde Avrupa ülkelerine, Orta Asya, Türk cumhuriyetlerine ve Ortadoğu ülkelerine uluslararası blok yük trenleri işletilmeye başlandığını belirten Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) Genel Müdürü Süleyman Karaman, bu uygulama ile 2008 yılında 23.5 milyon ton yük taşınarak 2002 yılına göre yük taşıma miktarında yüzde 61, yük taşıma gelirinde ise yüzde 170 artış sağlandığını açıkladı. 2008 yılında ise 412 milyon TL yük geliriyle demiryolu tarihinde en yüksek taşıma ve yük dolumu değerine ulaşıldığı bilgisini veren Karaman, "Bu dönemde TCDD'nin taşıma payı ve gelirinin artırılması, taşıtıcı firmaların ulaşım maliyetlerinin düşürülmesinin yanı sıra kombine taşımacılık ve üçüncü şahısların vagon sahibi olmaları desteklendi. Vagon parkımızda bulunmayan vagonların imali sağlanarak taşıma kapasitesi artırılıp kuruluşumuz tarafından taşınan geleneksel yüklerin yanında, demiryoluyla taşınamayan yüklerin taşınması için özel sektörle işbirliğine gidildi" dedi.
TCDD'nin modernizasyon çalışmaları kapsamında 2009 yılında 13 adet dizel elektrikli anahat lokomotifi, altı adet DMU tren seti, 32 set elektrikli anahat lokomotifi, 849 adet yük vagonu üretim ve temininin yapılacağını aktaran Karaman, 2009-2011 dönemine ilişkin ise yatırımları daha da artıracaklarını kaydetti.
'Taşımacılık en az 40 milyon tona ulaşabilir'
Sektördeki potansiyele dikkat çeken Demiryolu Taşımacılığı Derneği (DTD) Genel Sekreteri Zafer Gökçek, limanlara döşenecek yeni demiryolu hatları ve iyileştirilecek mevcut demiryolu hatlarıyla yıl bazında 20 milyon ton olarak gerçekleşen demiryolu taşımacılığının gelecek yıllarda en az 40 milyon tona ulaşmasının mümkün olduğunu belirtti. Demiryolu hatlarında yaklaşık 2 bin 500 adet yük vagonu ile hizmet vermekte olan özel sektör demiryolcularının, yıllık 4 milyon tona ulaşan tonaj ile demiryolu taşımacılığında yüzde 20 oranında bir pay sahibi olduğunu açıklayan Gökçek, bu noktada TCDD yönetiminin son yıllarda uygulamaya koyduğu blok tren taşımacılığı sisteminin önemli bir etken olduğuna değindi. Özel sektör taşımacılığının yanında yükleme, boşaltma ve terminal hizmetleri de verildiğini belirten Gökçek, "Cumhuriyet sonrası 10 yılda yapılan yatırımlarla yetinildi ve özellikle 50'li yıllarda karayollarına öncelik verilerek demiryolları adeta unutuldu. Ulaştırma sektöründe daha ekonomik, hızlı, çevreci olmanın ancak demiryoluna yatırım ile mümkün olacağının anlaşılması bu taşıma türünün yeniden keşfedilmesini sağladı" dedi.
'Demiryolunun payı planlı olarak artırılmalı'
TMMOB Makina Mühendisleri Odası tarafından hazırlanan 'Ulaşımda Demiryolu Gerçeği Raporuna' göre, mevcut demiryollarının yüzde 41'i Cumhuriyet'in ilanından önce inşa edildi. Demiryollarının yüzde 40'ı da 1923-1950 döneminde yapıldı. 1950'den sonra yılda ortalama 34 kilometre olmak üzere 58 yılda yalnızca 1981 kilometre demiryolu ulaşıma açıldı. 1950 yılı itibarıyla 9 bin 24 kilometreyi bulan toplam demiryolu hattı uzunluğu, 2008 yılı sonunda 11 bin kilometre oldu. Raporda, şunlar kaydedildi: "1950 yılında demiryolu taşıma oranları yükte yüzde 78 iken, 2008 yılında yüzde 5.3'e geriledi. Demiryolu taşımacılığının planlı olarak artırılması gerekiyor. Ulaşım politikaları kombine taşımacılık, başka deyişle bütün türlerin tek bir taşıma zinciri oluşturacak şekilde entegre edilmesi ekseninde yeterli fiziki kapasite ve olanaklara sahip yükleme, boşaltma ve aktarma terminalleri oluşturulmalı. Ayrıca, başta demir cevheri, kömür olmak üzere kamu yükleri demiryolu aracılığıyla taşınmalı."
ÖZEL SEKTÖR DEMİRYOLU YATIRIMLARINI HIZLANDIRDI
Arkas, demiryoluyla Anadolu sanayicisinin önünü açacak
Birçok ilde 60 bin metrekarenin üzerinde kapalı alana sahip depolama tesislerinin yanında 501 vagon, 700 konteyner, 420 çekici ile çok sayıda yükleme ve boşaltma ekipmanı bulunan Arkas, başlattığı Anadolu Projesi ile demiryolu ve denizyolu alternatifleriyle Anadolu kentlerini Türkiye'nin diğer bölgeleri ve dünyayla lojistik açıdan entegre etmeyi ve alternatif çözümler üretmeyi amaçlıyor. Lojistik Hizmetleri Grubu bünyesindeki beş şirketten biri olan Ar-Gü ile demiryolu taşımacılığı hizmeti veren Arkas, Derince, Yenice ve Gaziantep'te kendi istasyonlarını, Eskişehir, Konya Kayseri, Ankara ve Erzurum'da ise TCDD'nin istasyonlarını kullanıyor.
Deniz, kara ve demiryolu taşımacılığını kombine uygulayacak şekilde 2003 yılında başlattıkları Arkas Anadolu Projesi ile demiryolu imkanlarından yararlanarak, nitelikli ve ucuz lojistik hizmetini Anadolu kentlerine götürdüklerini dile getiren Arkas Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Diane Arcas Aktaş, sonraki dönemlerde önceliklerini ve yatırım planlarını Anadolu Projesi'nin gelişmesine yönelik yaptıklarını aktardı. Bugün demiryollarında taşıma kapasitesinin 23 milyon ton civarında olduğu bilgisini veren Aktaş, "Bu kapasitenin artması bizim açımızdan da yeni yatırımları paralelinde getirecek. Aynı zamanda beklenen serbestleşme kanununun çıkmasına bağlı olarak planımızda lokomotif yatırımı var" dedi.
Komşu ülkelerle ticaretin artması sonucu demiryolu karayolu kombine taşımacılığının da öne çıktığını belirten Aktaş, "Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesi tamamlandığında Orta Asya pazarına ulaşım ucuzlayıp kolaylaşacak. Orta vadede özellikle İran, Irak ve Suriye'yle demiryolu bağlantıları sağlanıp mevcut yolların ıslah edilmesi gerekiyor" diye konuştu.
Turkon: Yerli firmaların gelişebilmesi kanununa bağlı
Ürettiği projeye göre yatırımlarına şekil veren Turkon, 500'e yakın farklı cinste konteyner ve 121 adet vagon ile demiryolu taşımacılığında yıllık 650 bin ton taşıma kapasitesine ulaştı.
Altı yılda yaptığı 12 milyon TL'lik yatırım ile projelerini güçlendiren şirket, dökme yük taşımacılığına da yöneldi. Devlet politikası olarak benimsenmesinden sonra firmalarının demiryolu taşımacılığına girdiğini belirten Turkon Demiryolu Genel Müdürü Buğrahan Hanağasıoğlu, kuruldukları günden bu yana yıllık ortalama yüzde 25-35 arasında büyüdüklerini ve 2010 yılı hedeflerinin de aynı doğrultuda olacağını aktararak, "Dökme yük taşımacılığına yönelmemiz nedeniyle yatırımlarımızı her türlü dökme yük cinsini taşıyacak çeşit ve şekillerde yapıp hizmetlerimizi bu yönde yaygınlaştırmaya çalışıyoruz" dedi.
Özel sektörün demiryolu taşımalarına ilgisinin daha da artacağını, "Sektör sadece taşımacılıktan ibaret olmayacak. İmalat, bakım, yedek parça, yan sanayi gibi üretime yönelik birçok firmayı da ortaya çıkaracak" sözleriyle açıklayan Hanağasıoğlu, bu noktada Demiryolu Kanunu'nun yürürlüğe girmesinin önemine işaret etti. Hanağasıoğlu, sözlerini şöyle sürdürdü: "Yatırımların olmaması durumunda, bize göre henüz doğmamış bu sektörde etik olmayan çalışma şartlarının veya yabancı sermaye egemenliğinin önüne geçemeyiz. Çıkması planlanan Demiryolu Kanunu, demiryolu taşımacılığının yeni işletmecilik şartlarının, maliyet ve fiyatlarının belirleneceği ortamı oluşturacak. Biz de buna göre yeni yatırımlarımızı yapacağız."
Reysaş: Vagon üretimine de ilgi artıyor
Bugün 284 vagon ve altı istasyonla hizmet veren Reysaş, 2009 yılının ilk yarısı itibarıyla vagon, istasyon ve istasyon ekipmanlarını kapsayan yaklaşık 32 milyon dolarlık yatırım yaptı. Kendi vagonunu üretebilmek için çalışmalarını da sürdüren firma, 2009 yılı son çeyreği ve 2010 yılı için mevcut istasyonlarının tamamını aktif hale getirmek ve vagon sayısını yüzde 70 artırmak için gerekli bağlantıları tamamlıyor.
Müşterilerinin taleplerini karşılayabilmek adına 2006 yılında demiryolu taşımacılığına girdiklerini kaydeden Reysaş Demiryolu Operasyonları Müdürü Eşber Horasan, taşıma hacmini 2008'in ilk yarısına oranla özmal vagonlarına ek olarak TCDD vagonlarını da kullanmak suretiyle yüzde 120 artırdıklarını açıkladı. Özel sektörün demiryoluna olan ilgisinin vagon üretimi, bakım onarım hizmetleri ve yedek parça üretimi ile de kendini gösterdiğini kaydeden Horasan, bu ilginin kaybolmaması için öncelikle sürekli ertelenen yeni demiryolu yasasının bir an önce çıkarılması gerektiğini vurguladı. Bu konuda AB'nin de baskısı olmasına rağmen ajandanın gerisinde olunduğunu, asıl hedefin yasanın bir an önce çıkmasından ziyade doğru temellere dayanarak hazırlanması olduğunu aktaran Horasan, "Bunun yapılabilmesi için de hazırlık aşamasında ilgili sivil örgütlerin, özel sektör firmalarının, TCDD ve Ulaştırma Bakanlığı'nın katılımcılarının oluşturacağı ekiple en ince ayrıntıların dahi ele alınması gerek. Aynı zamanda altyapı konusunda yapılması gereken çok şey var. Bu noktada mevcut yolların iyileştirilmesi, yeni bağlantılarla daha çok noktaya ulaşılması gibi acil beklentiler içindeyiz. Bu yatırımlar özel sektörün taşıma hacmini artırmasına neden olacak" diye konuştu.
Omsan Lojistik: Sanayi bölgelerine demiryolu hattı ulaştırılmalı
İntermodal taşımacılık hizmeti ile 2002 yılından bu yana Köln- Köseköy hattında karşılıklı olarak demiryolu- karayolu bağlantılı taşımacılık gerçekleştiren Omsan Lojistik, bu hat arasında yıllık 16 bin adet swap body taşıma hacmine ulaştı. Operasyonlarını 450 adet swap body, 242 adet vagonla ve 13 bin metrekarelik bir terminal alanı üzerinde sürdüren Omsan, taşımacılık alanında 30 milyon Euro ile başladığı yatırımlarını düzenli olarak artırma niyetinde.
Demiryolu taşımacılığında özellikle AB'nin tek pazar hedefi doğrultusunda coğrafi olarak parçalı durumdaki demiryolu ağlarının birleştirilmesinin hedeflendiğini bildiren Omsan Lojistik Genel Müdürü Osman Küçükertan, "Bu durum yakın gelecekte tüm Avrupa kıtasında demiryolu taşımacılığını daha önemli bir taşıma modu haline getirecek. Karayolu taşımacılığında sınırlandırılan tüm sıvı ve kuru kimyasalların, tehlikeli veya tehlikeli olmayan dökme kimyasalların, demiryoluyla taşınmasının sorunsuz bir şekilde yapılabilmesi nedeniyle demiryolu taşımacılığı avantajlı olacak diye düşünüyoruz" dedi.
Avrupa'da gerçekleştirilen demiryolu taşımacılığıyla Türkiye'deki taşımacılığı kıyaslayan Küçükertan, Türkiye'de gerçekleştirilen demiryolu yük taşımacılığının hala istenilen noktada olmadığına dikkat çekerek, sözlerine şöyle devam etti: "Devletin Türkiye'deki demiryolu ağının genişletilmesine yönelik ciddi ve hızlı adımlar atmalı. Özellikle organize sanayi bölgelere, sanayileşmiş şehirlere, fabrika ve limanlara başka bir taşıma moduna ihtiyaç duyulmaksızın demiryolu taşımacılığına imkan verecek demiryolu hatlarının ulaştırılması gerekiyor."
TCDD'nin üç yıllık (2009-2011) dönemdeki yatırım programı
-8 adet lojistik merkez açılması,
-Yaklaşık 2.300 km yol yenilemesi yapılması,
-Yaklaşık 150 km iltisak hattı yapılması,
-3 adet otomatik tren muayene istasyonu kurulması
-39 adet akaryakıt istasyonuna ikmal tesisi kurulması
-Bandırma-Bursa-Ayazma-Osmaneli Demiryolu yapımı,
-Irmak-Karabük-Zonguldak sinyalizasyon, elektrifikasyon ve telekomünikasyon tesisleri yapımı ve altyapının iyileştirilmesi,
-Muhtelif hat kesimlerinde toplam 1.067 km sinyalizasyon tesisi ile 2.383 km elektrifikasyon kesisi kurulması,
-TÜLOMSAŞ Genel Müdürlüğünde 173 adet Dizel Elektrikli Anahat Lokomotifi imaline ve TÜVASAŞ Genel Müdürlüğünde 84 araç (12 set 3 araçlık, 12 set 4 araçlık) DMU Tren Seti üretimine başlanılması
Kaynak: Eser Soygüder YILDIZ-Derya COŞKUN / DÜNYA