Posta taşımacılığı, belirli limanlar arasında yapılan tarifeli yük ve yolcu (hatta posta malzemeleri taşımacılığıdır.Yükün veya yolcunun tek başına geminin seferini çevirebilmesinde potansiyel olarak yetersiz kaldığı bir hatta (taşıma bölgesinde) yükü ve yolcuyu karmaştırarak taşıma kapasitesi oluşturmayı amaçlar.
Posta taşımacılığı denmesinin bir nedeni de var elbet: Buharın gemilere uygulanmasıyla birlikte gemiler tarifeli sefer çevirmeye başladı. Çalıştıkları hat belli, hattaki uğrak limanları da belli… Posta idareleri de postalarını bu sayede sahiplerine zamanında ulaştırır oldu. Yani posta tatarlarının yerini buğ gemileri aldı!
Yelken çağından buhar çağına geçişle birlikte posta taşımacılığı, sadece Akdeniz, Karadeniz ve Marmara’da değil, Atlantik’te ve Kuzey Denizi’nde de yaygın taşımacılık şekli olmuştur. Sonradan gemiler, “verimli taşıma” uğruna yüke ve yolcuya göre uzmanlaşmış; posta taşımacılığı yıllar içinde gelişerek layner (yük) ve kruvaziyer (yolcu) taşımacılığı tarzlarına dönüşmüştür.
Dünyada ilk düzenli (tarifeli) sefer Samuel Cunard tarafından 1833 yılında Kuzey Atlantik’te uygulamaya konmuştur. Uygulaması da Royal William isimli tek gemiyle İngiltere-Kanada hattında başlamıştır. Bir yıl sonra da İngiliz hükümeti kraliyet postasının gemilerle ve üçüncü kişilerce taşınmasına olanak tanıyan ilk taşıma sözleşmesini imzalamıştır.
Bu bağlamda General Steam Navigation Company İngiltere ile Rotterdam ve Hamburg limanları arasında posta taşımasına başlamıştır. Akabinde de Süveyş, Bombay ve İskenderiye hatlarında posta taşımacılığına geçilmiştir. Bu taşımaları yapan denizcilik kumpanyaları da East India Company ve Peninsula and Oriental Steam Navigation Company (P&O)’dir.
ABD’de ise, sözleşmeli posta taşımacılığı 1845 yılında Amerikan Senatosunun Posta genel müdürünü yetkilendirmesiyle uygulama alanı buldu.
Türklerde posta taşımacılığı uygulaması hemen-hemen aynı döneme rastlar.
Osmanlı limanları / iskeleleri arasında ilk düzenli ve tarifeli seferler (posta seferleri) yapılması Sultan II. Mahmut dönemindedir. İstanbul uğraklı olarak İzmir, Trabzon, Tekirdağ, Bandırma, İzmit ve Gemlik limanlarına bu dönemde posta seferleri düzenlenmiştir. 1837–1839 Döneminde Aynalıkavak’ta yapılmış yandan çarklı gemilerin ilki olan “Eseri Hayır”, yabancıların Boğaziçi’ne sefer başlatmaları üzerine Boğaziçi’ne, “Mesiri Bahri” posta vapuru da İzmit, Gemlik, Bandırma ve Tekirdağ limanlarına yük ve yolcu taşımaya başladı.
Padişah, ilk buharlı gemimiz olan Sürat’in benzerlerinin Osmanlıda yapılmasını, gemiler yapılana kadar da dışarıdan yenilerinin satın alınmasını irade etti. Bu çerçevede, İngiltere’den 1829 yılında “Kebir” ve “Sagir” isimli gemiler satın alındı. Yine, 1837’de Fransa’da Toulon tersanesinde posta gemisi olarak 465 GT’luk “Peyki Şevket” yaptırıldı.
Aynı yıl içinde de Haliçte Aynalıkavak’ta 581 GT’luk “Eseri Hayır” isimli buğu gemisi yapıldı ve 26.11.1837 tarihinde denize indirildi. Yapımında tersane ustalarından Mehmet Kalfa’nın büyük emeği geçtiği kayıtlarda da yer alır.
“Eseri Hayır”, Türklerin yaptığı ilk makineli gemi olma özelliğine sahiptir. İlerleyen yıllarda 1838’de “Mesiri Bahri”, 1839 yılında II. Mahmut’un emrine verilen “Tahiri Bahri” gemileri denize indirildi. Tekneleri yerli olan bu gemilerin kazan ve makineleri İngiltere’den getirtilmişti.
Kaynak: Persembe Rotası