Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Yönetim Kurulu Başkanı Emre Eldener, lojistik sektöründe son dönemde yaşananları ve 2019 yılının ilk çeyreğini Ekonomist Dergisi için değerlendirdi.
Taşımacılar için yaptıkları seferlerden boş dönüşlerin kaybı ne kadardır?
Araçların maliyet hesabı yapılırken araçlar hem ithalat hem de ihracat programları yapılmış, tam kapasite ile yol çıkacakmış gibi hesaplanmaktadır. Bir tırın ortalama gidiş- dönüş maliyeti 5 bin 600- 5 bin 800 Euro'lara kadar çıkmaktadır. Araç ithalat ya da ihracat seferlerinden bir tanesini gerçekleştiremediğinde araç başına boş dönüş maliyeti oluşmaktadır. Aracın toplam navlun bedelinin bir kısmı boş dönüş sebebiyle zarar olarak taşımacılara yansımaktadır.
Türk taşımacılar; Avrupa'dan son zamanlarda aylık ortalama 6 bin 700 araç, Irak ve Suriye'den 45 bin araç, Azerbaycan ve Gürcistan'dan12 bin araç, İran'dan bin 700 araç, Rusya'dan 400 araç toplamda aylık 70 bin araç ile kendi ülkelerine boş dönüş yapmaktadır.
-2019 yılında kayıp ne kadar olur?
2018 yılında toplam ithalat taşıma sayısı yüzde 8' gerilemiştir. Türk araçların toplam ithalat taşıma sayısı yüzde 8 gerilerken, yabancı araçların ithalat taşımalarında yüzde 7 düşüş gözlemlendi. Neredeyse tüm yabancı araçların ithal pazarındaki sayılarında düşüş gözlenirken İran araçlarının ithalat yönündeki taşıma sayılarında yüzde 22'lere varan artış görüldü. İran'ın Türk araçlarına dönüş yükü vermemesi ve boş dönmelerine zorlaması yaşanan sürecin ciddiyetini gözler önüne sermektedir.
2019 yılında ihracat taşımalarında ilk iki ayda yüzde 3 düşüş yaşandı, Avrupa ülkelerinde ise bu oran yüzde 15'lerdedir. Bununla birlikte Türki Cumhuriyetlere ve Rusya Federasyonu'na yapılan ihracat taşımalarında artış yaşanmış, Ortadoğu'da Irak'a ve Suriye'ye taşımalar hızlanmıştır. İthalat taşımalarında da benzer durum yaşanmış, Avrupa'ya yüzde 10 düşüş olurken BDT ve Orta Asya ülkelerinden ithalat taşımaları yüzde 20 artmıştır.
Uluslararası Nakliyeciler Derneği'nin verilerine göre ithalat taşımalarında yaşanan düşüşe bağlı olarak Türk taşımacıların 2019 yılının ilk aylarında özellikle Avrupa ülkelerinden boş dönüş sayıları toplamda yüzde 50'ye yakın artmıştır. Batı Avrupa, Doğu Avrupa ve Güney Avrupa ülkelerinde boş dönüş sayılarındaki artış daha fazla oldu. Yabancı araçların Avrupa ülkelerinden Türkiye'ye boş giriş sayıları ise yüzde 82 oranında arttı. Özellikle Batı Avrupa'dan boş dönüş sayıları hızlandı. Türk araçların batı Avrupa'dan boş dönüşleri yüzde 391 oranında artarken yabancı araçların artış oranı ise yüzde 567 oldu. Ocak-Şubat 2019 döneminde sadece Avrupa'dan 18 bin 683 adet yabancı araç yük almak üzere ülkemize boş giriş yaptı. Boş giriş yapan yabancı araçların başında yüzde 102 artış ve 5 bin 722 adetle Bulgaristan, ardından Gürcistan ve Romanya geliyor. Türk taşımacılar aylık 70 bin araçla ile kendi ülkelerine boş dönüş yaparken, yabancı araçlar ise aylık 14 bin adet boş giriş yapmıştır.
2019 yılının ilk çeyreğindeki değerlendirmeler ve şu anda piyasalardaki yaşanan belirsizlikler göz önünde bulundurulduğunda yaşanması muhtemel süreç taşımacıları oldukça endişelendirmektedir.
-Avrupa'ya giden konteynerlerin boş dönmesini nasıl değerlendiriyorsunuz? Neden böyle sorun yaşanıyor?
İthalat ihracat dengesizliği denizyolu taşımacılığını da derinden etkilemiş durumdadır. İthalat taşımalarında yüzde 20-25 oranında bir azalma söz konusu. İthalat taşımalarında yaşanan azalma ihracat yük planlarını da etkilemektedir. Konteynerler ihracat yükü ile sefere çıkmakta ancak dönüş yükü olmadan yurda dönmektedir.
Armatörler ihracat ihtiyaçlarını karşılayabilmek yükleri alabilmek için ekipman tedariği yapmakta ve bu boş ekipman ücretini de yükleyicilere fatura etmek durumunda kalmaktadır. Oluşan ilave masraflar yükleyici firmaları zor durumda bırakmaktadır.
-Sektör buradan doğan kaybı nasıl kapatmayı hedefliyor?
Kur artışına bağlı olarak ihracat taşımaları hızlandı. Ancak ithalat tarafında operasyonlar, satın almalar durma noktasına gelmiştir. İhracat yükünü taşıyan araçlar, dönüşte ithalat yükü bulmakta zorlanmaktadırlar. Taşımacılar zor bir dönemden geçiyor. Sektörün kayıplarını kapatabilmesi için navlun bedellerini arttırması zorunlu hale gelmiştir. Böyle bir dönemde ihracatçı ve taşımacının iş birliği yapması gerekliliği kaçınılmazdır. İhracatçının bir sonraki yükünü taşıyabilmek için giden aracın dönmesi gerekiyor. En azından taşımacının dönüşteki yakıt masrafını çıkarması gerekmektedir. Bu sebeple ihracat navlununa yapılacak makul ölçüde artışın böyle bir dönemde anlayışla karşılanması beklenmektedir. Diğer yandan taşımacılar sektörde kalabilmek, faaliyetlerine devam edebilmek için her zaman kullandıkları ana rotalar yerine alternatif taşıma rotaları üzerinde çalışıyor ve deneme sürüşleri gerçekleştiriyorlar.
-Önümüzdeki dönem taşımacılar için avantajıyla öne çıkacak pazarlar nereler olacak?
Avrupa ülkelerine yapılan ihracat taşımalarında görülen düşüş sebebiyle Avrupa'dan Asya ülkelerine doğru yön değiştirme olduğu görülmektedir. Rusya pazarı sahip olduğu dış ticaret hacmiyle de taşımacılar için avantajlı pazarlar arasında yer almaktadır.
Türkiye'nin Çin ile imzaladığı karayolu taşımacılığı anlaşması ve Özbekistan ile yenilenen karayolu taşımacılığı anlaşması meclis olurundan geçer ise bölgenin öneminin daha fazla artacağı aşikardır. Bu sayede taşıma sayılarıyla birlikte dış ticaretimizin gelişeceğini öngörebiliyoruz.
Emre ELDENER
UTİKAD Yönetim Kurulu Başkanı
Ekonomist Nisan 2019