Dış ticaretimizin büyümesi, ürün gruplarının farklılaşması ve Dünya’nın hemen her ülkesine ihracat yapıyor olmamız tüm taşıma modlarının etkin şekilde kullanımını zorunlu hale getirdi. Komşu ülkelerle kara bağlantımız olan yakın ülkelere daha çok karayolu ile ulaşırken, bugün artık diğer taşıma tipleri de toplam taşımacılık içindeki ağırlığını arttırıyor. Hepimiz biliyor ve istatistiklerden görüyoruz ki Türkiye dış ticaretinin baskın bir oranı denizyolu ile taşınıyor. Ancak son yıllarda gerek Türkiye’nin coğrafi konumunun getirdiği yüksek havayolu taşıma kapasitesi gerekse ulaştığımız pazarların genişlemesi ve ürün çeşitlenmesiyle birlikte havayolu taşımacılığı da hızlı bir şekilde gelişti. Hatta en hızlı gelişen ve model oluşturan bir yapıya kavuştu.
Havayolu taşımasının model olmasını çeşitli açılardan değerlendirebiliriz.
- Öncelikle hava taşıyıcısı ile taşıma işleri organizatörü (hava kargo acentesi) arasındaki ilişkilerin çerçevesinin net bir biçimde belirlenmiş olması.
- Hava kargo yetki belgeli taşıma işleri organizatörlerinin mesleki yeterliliklerinin net kriterler ile belirlenmiş olması ve düzenli aralıklarla tekrarlayan tazeleme eğitimleri ile bu yapının desteklenmesi ve sürdürülmesi.
- Yine yetki belgeli taşıma işleri organizatörlerinin mali yeterliliklerinin teminat sistemi ile tanımlanmış olması.
- Özellikle tehlikeli madde grubundaki malların taşınması ile ilgili yeterliliklerin ve eğitimlerin uluslararası standartlarda oluşturulmuş olması.
Bütün bu gereklilikleri yerine getiren taşıma işi organizatörü firmaların fiziki havayolu taşıyıcı firmalar ile ticari ilişkiye girerek ona yük sunabilmesi ve taşımayı yaptırtabilmesine olanak verilmiştir; ancak diğer taraftan bu şartları yerine getiremeyen firmalar da ticaretten tamamen soyutlanmamış ve sistem içinde yetki belgesi sahibi firmalar üzerinden kendi müşterilerine hava taşımacılığı hizmeti sunabilmeleri sağlanmıştır.
Havayolu taşımacılığını düzenleyen bu yapıya benzer sistemlerin diğer taşıma modlarına da yansıtılması, çok sık karşımıza çıkan taşımacılık piyasasının etkin bir şekilde düzenlenmesi ihtiyacını verimli bir şekilde karşılayacaktır.
Bu yapı içindeki en önemli unsur, fiziki havayolu taşıyıcısının yük kabulünü sadece yetki belgeli taşıma işleri organizatörleri üzerinden yapmasıdır. Taşımacılıkta her unsur kendi iş tipine odaklandığında sistemin bütününün verimliliği ve etkinliği artmaktadır. Geçmişte bu sistemin dışına çıkan havayolu taşıyıcıları, organizasyon yapıları ve iş dinamikleri uygun olmadığı için binlerce müşteriyi tek elden yönetememişler ve çok ciddi pazar kayıplarına uğrayarak ana işlerine geri dönmüşlerdir.
Benzer yapıları özellikle büyük ekonomilere sahip ülkelerin deniz yolu taşımacılığı sistemlerinde de görmekteyiz. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki FMC (Federal Maritime Commission) ve OTI (Ocean Transportation Intermediary) yapısı buna iyi bir örnektir. Bu ve benzeri yapıları, ülkemiz şartlarına uygun olarak tüm taşıma modlarına yayacak şekilde tanımlayıp genişletmeliyiz.
Havayolu taşımacılığımızın bu kadar hızlı gelişmesinin ve model olmasının temel unsurlarından bir diğeri de, ülkemizin o üzerinde çok konuştuğumuz coğrafi özelliğini, Doğu ile Batı, Kuzey ile Güney arasında köprü ülke olma konumunu iyi bir şekilde değerlendirmesidir. Ülkemizin en yüksek kargo hacmine sahip İstanbul Atatürk Havalimanı’ndan gelen geçen ticari yükün neredeyse %60’ı işte bu iki eksen arasında hareket eden transit yüklerdir. Son yayınlanan istatistiklere göre Ocak ayında bölgemizde ve hemen tüm Dünya’da hava taşımacılığında düşüşler görülmesine rağmen İstanbul’un kargo hacmi yükselmeye devam etmiştir.
Tüm lojistik sistemimizi bu gözle değerlendirmeliyiz; doğru rotalarda doğru mal hareketleri tespit edildiğinde ve buna uygun taşıma kapasitesini yaratacak limanlar, havalimanları ve lojistik merkezler gibi altyapı yatırımları gerçekleştirildiğinde bölgemizin lojistik merkezi olma potansiyeli artık fiiliyata geçirilebilir. Tabii unutmamak lazım ki gümrük mevzuatımızın da bu yönde tekrar değerlendirilerek geliştirilmesi gerekir.
Türkiye lojistik sektörü ülkenin en büyük hizmet ihracatçısı olmaya adaydır.
TURGUT ERKESKİN / UTA Köşe Yazısı