Masak Kanunu'nun getirdiği yükümlülükler şunlardır: Müşteriyi tanımak ve kimlik tespiti yapmak. Şüpheli işlem bildiriminde bulunmak. Bilgi ve belge vermek ve muhafaza ve ibraz.
Geçen sayıda 4208 ve 5549 sayılı Masak Kanunu'nun amacından, ilişkilendirilen kuruluşlardan, getirdiği yükümlülüklerden bahsetmiş ve uyulması gereken kuralların ve yaptırımların bu sayıdaki yazıda açıklanacağını bildirmiştik. Kısaca hatırladığımızda, Masak Kanunu'nun getirdiği yükümlülükler şunlardır:
* Müşteriyi tanımak ve kimlik tespiti yapmak.
* Şüpheli işlem bildiriminde bulunmak.
* Bilgi ve belge vermek.
* Muhafaza ve ibraz.
Masak tarafından yükümlülüklere uyum denetimi ve yükümlülüklerin ihlali incelemeleri yapılmaktadır.
Müşteriyi tanıma ve kimlik tespitinde, işlem yapılmadan önce işlem yapanlar ile nam ve hesaplarına işlem yapılanların kimliklerini tespit etme zorunluluğu bulunmaktadır.
Kimlik tespiti yapılacak işlemler;
* Tutar gözetmeksizin,
* Tutara bağlı olarak yapılan işlemlerdir.
Gerçek kişiler, ticaret siciline kayıtlı tüzel kişiler, dernekler, vakıflar, sendika ve konfederasyon, siyasi partiler, kamu kuruluşları, tüzel kişiliği olmayan teşekküller, başkası adına hareket edenlerin kimlik tespiti yapılması gerekmektedir. Kimlik tespitleri için gerekli bilgilerin alınması ve bu bilgilerin ayrıca teyidi de zorunludur. (Tüzel kişiliklerde tüzel kişiliğin yanı sıra temsil edenlerin de kimlik tespiti yapılacaktır.)
Yükümlü, kimlik tespiti yapamaması veya yapılan işlem için yeterli bilgi edinememesi durumunda iş ilişkisi kurulmadan reddedebilir.
Yapılan işlemle ilgili şüphe uyanması ve yasada şüpheli işlem olarak belirlenen türde bir işlem yapıldığına kanaat getirilmesi durumunda "Şüpheli İşlem Bildirim Formu" düzenlenmesi zorunludur. Şüpheli işlem bildirim formu düzenlemek ve Masak'a gönderme süresi, işlemle ilgili son kayıt tarihinden itibaren 10 gündür.
Kimlik tespiti yapılmaması para cezası tüzel kişiler için 2012 yılında 7.122.-TL, bildirimde bulunmayan personel için de ayrıca 2.847.- TL'dir.
Şüpheli işlem bildiriminde bulunulmamasının cezası ise tüzel kişilik için 7.852.-TL, şirket görevlisi için ise 3.139 TL'dir.
İhlallerden sonra üç yıl geçmesi halinde, ihlal tespitine para cezası uygulanmaz.
Kanun uyarınca bu tür işlemlerle ilgili belgelerin saklanma süresi 8 yıldır. 2003 yılında yürürlüğe giren ve özel kanun olan 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu'na göre belge saklama süresi 5 yıl olmakla birlikte, KTK'ndan sonra yayınlanan ve özel kanun olan 2006 tarihli 5549 sayılı kanun hükmü gereği belge saklama süresi 8 yıl uygulanmak zorundadır.
Masak Kanunu uyarınca denetimlerde görevlendirilenlere bilgi ve belge vermek zorunludur. Denetim için maliye müfettişleri, hesap uzmanları, gelirler kontrolörleri, bankalar yeminli murakıpları, hazine kontrolörleri, spk uzmanları, gümrük müfettişleri, BDDK uzmanları yetkilendirilmişlerdir.
ŞİB'ni açıklayan, bilgi ve belge vermekten kaçınan, muhafaza ve ibraz yükümlülüğünü yerine getirmeyene Yasa gereği 1 ila 3 yıl arası hapis cezası, 5 bin güne kadar (yaklaşık 100.000.-TL) para cezası uygulanmaktadır. Tüzel kişiliklere ayrıca özel güvenlik tedbirleri de uygulanmaktadır.
Kargo şirketlerinde şüpheli işlem olarak değerlendirilebilecek bazı örnekleri şöyle sıralayabiliriz;
* Para veya para yerine geçen, likiditesi yüksek olan değerlerin başka içerik beyanları ile taşıttırılması.
* Sanal veya sipariş usulü ticarette kargo şirketlerinin aktif olarak kullanılmak istenmesi.
* Kargo şirketlerinin terör veya terör finansmanı için kullanılmak istenmesi.
* Kaçak malların yurt içi ve yurt dışında kargo şirketleri aracılığıyla taşıtılmak istenmesi.
* Kaçak tütün mamulleri ve sigara gönderiminde gerek yurt içi gerekse yurt dışı için kargo şirketlerinin tercih edilmesi.
Bunların yanı sıra, ilgili sektörde ticaret ya da imalat faaliyetinde bulunmadıkları halde sürekli kıymetli taş ve maden gönderenlerin, ticari faaliyeti olmayan müşterinin düzenli aralıklarla aynı adrese gönderi yapması, müşterinin makul açıklaması olmaksızın aynı adreslere sürekli gönderi yapması, büyük hacimli, ancak düşük ağırlıklı sigara kolilerini farklı beyanlarla göndermek istemesi, müşterinin beyandan kaçınması, veya tutarsız ifadeler kullanması, alıcı, gönderici bilgilerini vermekten kaçınması, müşteri ile birlikte gelen farklı bir kişinin de aynı alıcıya kargo göndermek istemesi, farklı şubelerden aynı alıcıya farklı göndericiler tarafından gönderi yapılmak istenmesi, sıkça 'haberli kargo' seçeneği ile alıcının, gönderiyi şubeden alacağını beyan ederek gönderimde bulunmak istemesi, ve benzeri işlemler şüpheli işlem olarak göz önünde tutulmalıdır. ŞİB, kargo şirketinin kanuni temsilcisi tarafından yapılmalıdır. Acente ise asıl şirketle yapılan anlaşma hükümlerine göre yetkilendirme göz önünde tutularak sorumluluğa göre değerlendirilmelidir.
5549 sayılı yasanın; 4/2'nci maddesine göre yükümlülerin bildirimde bulunacakları merciler sınırlandırılmıştır. 10/3 madde ile bildirimde bulunacaklar hukuken ve cezai açıdan güvence altına alınmıştır. 10/2 madde ile kamu kurum görevlilerinin bildirimde bulunulduğunu açıklayacakları merciler sınırlandırılmıştır. 22'nci madde ile kamu görevlilerinin bildirimle ilgili sırları ifşa etmeleri konusunda ceza öngörülmüştür.
Mali Suçları Araştırma Kuruluşu'nun görev ve yetkileri göz önünde tutularak yapılacak işlemlerde titiz davranılması, özellikle kimlik tespitine özen gösterilmesi ve bununla ilgili belgelerin 8 yıl süre ile saklanması, gerekli durumlarda süresi içerisinde Şüpheli İşlem Belgesi düzenlenmesi ile para ve hapis cezası uygulamalarına mani olunabilecektir.
Selahattin Doğan/ Transport