Arabistan'dan, Mısır'dan Ortadoğu'ya, Balkanlar'a kadar geniş toprağı olan, her tarafı denizlerle çevrili olan Osmanlı İmparatorluğu geri giderken, Venedik, Hollanda, Portekiz gibi ufak ülkeler deniz gücü sayesinde nasıl bu kadar güce sahip oldu?
Bundan önceki açıklamalarda, gelişen ülkelerin gerek askeri güç olarak gerekse ticari güç olarak öne çıktıklarını, 19'uncu yüzyıldan itibaren deniz gücü yüksek ülkelerin koloniler kurmaya başladıklarını ve önceden sadece ticaret geçiş yolu olan Afrika'nın özellikle Portekizli denizcilerin altın ve köle kaynağı olarak kullanılmaya başladığını görüyoruz.
Amerika'nın keşfiyle, bu kıtadaki boş ve verimli bakir toprakların Avrupa'nın yerleşimine açıldığını, burada bulunan altın ve gümüş madenlerinin Avrupa'ya aktığını, Avrupa'nın zenginleşirken bir taraftan da sömürü ve trajedi ile gözyaşı getirdiğini gözlemliyoruz. Amerika yerlileri köleleştirildi.
18'inci yüzyılın ilk yarısında Batı'ya yönelik ticarette birinci sırada şeker ve ikinci sırada da şeker üretimini ve işlenmesini sağlayan köleler bulunuyordu.
Denizcilik ve deniz ticaretinin gelişmesi ile ticari sistem globalleşiyor ve globalleşmede de hümanizme yer yoktu. Zenginleşmenin en önemli kaynağı köle ticareti ve köle emeği idi.
İngiltere köle ticaretinin yüzde 80'e yakın kısmını kontrol ediyor ve bu amaçla bilimsel araştırmalar yapmak için kraliyetin desteği ile 'The Royal Society' kurarak düzenli bilimsel toplantılar yapıyor, bu toplantı ve araştırma sonuçları da İngiltere'ye askeri ve ticari alanda üstünlük sağlıyordu.
Bu kuruluş tarafından 1710 yılında Greenwich bölgesinde rasathane kurdu ve bu rasathane kısa sürede Avrupa için denizcilikte en güvenilir kuruluş oldu.
Osmanlı'da 1575 yılında kurulan ilk rasathane, 1577 yılında görülen kuyruklu yıldızın verdiği korku ve uğursuzluk nedeni sayılarak Allah'ın işine karışıldığı düşüncesiyle zamanın Şeyhülüslamı ve tutucu din adamlarının kışkırtmaları ile 1579'da yıkıldı.
Batılı devletler deniz güçlerini kullanarak denizaşırı ülkeler pazarına kolayca girdiklerinden hem ticari kar elde etti hem de bu ülkeleri tanıyarak değerlendirme olanakları buldu. İslam ülkeleri 18 ve 19'uncu yüzyıllarda filizlenmekte olan yerel ekonomilerinin birçok kurumu yok olmuşlardı. İslam ülkelerinin yerel ekonomileri deniz gücü yüksek olan ülkeler karşısında bağımlı bir ekonomi haline geldi.
Yüzyıllar boyu İslam dünyası ticari denizciliğin ve coğrafi keşiflerin teknolojinin, ticaretin, bilginin gelişmesinde zenginliğin artmasında ne kadar önemli olduğunu anlayamadı.
Uluslararası ticaretin yüzde 80'inin denizyolu yapıldığı günümüzde de durum farklı değil.
Arabistan'dan, Mısır'dan Ortadoğu'ya, Balkanlara kadar geniş toprağı olan, her tarafı denizlerle çevrili olan Osmanlı İmparatorluğu geri giderken, Venedik, Hollanda, Portekiz gibi ufak ülkeler deniz gücü sayesinde nasıl bu kadar güce sahip oldu. Bunu incelemek Osmanlı'nın aklına hiç gelmedi.
18 ve 19'uncu yüzyıldan itibaren dünya ticaret yolları Avrupalılar'ın eline geçmiş, Osmanlı Avrupa merkezli dünya ticaretinin çok dışında kalmış, sermaye birikimi yaratamamış, Avrupa'yla teknolojik ve endüstriyel entegre olamamıştı. Bu da Müslüman dünyasının en büyük imparatorluğunun sonunu getirdi.
Dünya ticareti, coğrafi keşiflerle Akdeniz'den uzaklaşıp Ümit Burnu ve Atlantik'e yüklenince Osmanlı ve İtalya bu trafiğin dışında kaldı.
Küçük bir örnekle dünya petrol taşımacılığının denizyolu ile yapıldığını, en büyük petrol tüketicisi Amerika'nın ithal ettiği petrolün yüzde 95'ini, yine en büyük petrol tüketicilerinden biri olan Japonya'nın tüm petrol ihtiyacının denizyolu ile ulaştırdığını söyleyebiliriz.
İnançla, bilimin birlikte değerlendirilmesi, yeniliklere açık olarak inancı da muhafaza etmek suretiyle gelişmek hiç de zor olmayacaktır. Denizciliğin geliştiği dönemde denizi göz ardı etmemiz yanlışlılığını, gelişen ve geleceğin hakim gücü olacak havacılıkta tekrarlamamalıyız.
Kaynak: İsmail Tokalak İslam Ülkeleri Neden Geri Kaldı? Gülerboy Yayıncılık
Selahattin Doğan / Transport