Yabancı plakalı araçlarda patlama Suriye araçlarında olmuş: 2010'da 5 bin Suriye plakalı araç Türkiye'den yük bulmuş iken bu miktar 2011'de 11 bine yükselmiş. Yüzde 120 oranındaki bu artış dikkat çekici. Aynı yıllarda, Bulgar plakalı araçların sefer sayısı 57 binden 65 bine, Romen plakalı araçların sefer sayısı 19 binden 24 bine, Ukrayna plakalı araçların sefer sayısı 8 binden 10 bine, Gürcü plakalı araçların sefer sayısı da 5 bin 500'den 11 bine yükselmiş.
Türkiye'de uluslararası karayolu taşımacılığı yapan sektörümüz Avrupa'nın en büyük TIR filosuna sahip. Bu nedenle, sadece Türkiye'de değil, tüm Avrupa'da karayolu ile taşınmak istenen yüklere de talip. Özellikle ihraç yükü götürdükten sonra yurda geri dönerken alınan "dönüş yükü" yarı fiyatına taşınabildiğinden, yük bulunmasında sıkıntı yaşanmıyor. Ancak, sıkıntı giderek ihraç yükü bulmakta çıkmaya başladı.
Hemen hemen tüm komşu ülkelerle ve Avrupa ülkeleri ile ikili karayolu taşımacılık protokolleri imzalanmış durumda. Doğal olarak her ikili anlaşmada olduğu gibi, bu protokollerde de "al gülüm-ver gülüm" prensibi çalışıyor. Bir yıl içinde kaç adet ikili taşıma, kaç adet transit yükü taşınabileceği protokollere kaydediliyor. Türkiye'ye ithal yükü taşıyan yabancı plakalı araçlar da dönüş yüklerini yarı fiyatına taşıdığından, Türk filosunun elindeki işi kapmış oluyorlar.
Karayolu ile Türkiye'den yabancı ülkelere yapılan toplam taşımalara baktığımızda yabancıların payının giderek arttığını görüyoruz. 2010 yılında 1 milyon 133 bin Türk plakalı araç ile yurtdışına ihraç yükü taşınmış iken aynı yıl 217 bin yabanlı plakalı araç Türkiye'den yük bulmuş. Böylece toplam yükün yüzde 84'ü Türk plakalı, yüzde 16'sı yabancı plakalı araçlarla yurtdışına taşınmış. 2011 yılında ise 1 milyon 192 bin Türk plakalı araç ile ihraç yükü taşınmış iken, yabancı plakalı araçlar 258 bin sefer yapmış. Görüldüğü gibi, toplam taşımalardan Türk plakalı araçlara düşen oran yüzde 82'ye gerilerken, yabancı plakalı araçların oranı yüzde 18'e yükselmiş.
Yabancı plakalı araçlarda patlama Suriye araçlarında olmuş: 2010'da 5 bin Suriye plakalı araç Türkiye'den yük bulmuş iken bu miktar 2011'de 11 bine yükselmiş. Yüzde 120 oranındaki bu artış dikkat çekici. Aynı yıllarda, Bulgar plakalı araçların sefer sayısı 57 binden 65 bine, Romen plakalı araçların sefer sayısı 19 binden 24 bine, Ukrayna plakalı araçların sefer sayısı 8 binden 10 bine, Gürcü plakalı araçların sefer sayısı da 5 bin 500'den 11 bine yükselmiş. Bu eğilim değişmez ise 2012 sonunda ihraç yüklerimizin yüzde 20'si yabancı plakalı araçlarla taşınır hale gelecek. Böylece "emek yoğun" bir sektör olan uluslararası karayolu taşımacılığımız hızla kan kaybedecek.
Sektör mensupları bu gidişattan hiç memnun değil. Uluslararası nakliyecilerimiz
"Sektörümüzün uluslararası rekabete en açık olduğunun bilincindeyiz" dedikten sonra "Ancak, yabancı plakalı araçların yarattığı haksız rekabetle karşı karşıyayız. Biz Euro 4, Euro 5, Euro 6 diye sürekli filomuzu yenilerken, 20 yaşında bir Suriye plakalı araç gelip bizim yükümüze talip oluyor. Özellikle UBAK İzin Belgeleri ile Avrupa'ya yaptığımız taşımalarda birçok ülkede yoğun kontrollere tabi tutuluyoruz. En ufak bir evrak yanlışlığı ya da eksikliğinde bize 5 bin avroya varan para cezaları kesiliyor. Yabancı plakalı araçların Türkiye girişinde ya da yol kavşaklarında Türk kamu görevlileri tarafından etkin kontroller yapılamadığını veya trafik kanunlarımızdaki eksikliklerden dolayı yabancı plakalı araçların caydırıcı bir para cezası ile cezalandırılmadığını görüyoruz" diye yakınmalarını sürdürüyorlar.
Birçok ülkede olduğu gibi, ulaştırma mevzuatının uygulanmasını Ulaştırma Bakanlıkları dışındaki kamu kuruluşu mensupları denetlemektedir. Bu bağlamda, Karayolu Düzenleme Genel Müdürlüğü'nün bir kısım yetkilerini trafik polislerine veya gümrük memurlarına delege etmesinde bir yanlışlık görülmüyor. Eksik olan, sadece üç bakanlık arasında imzalanan protokollerle yetinilip, cephede çarpışan askerlere cephane taşınamamasıdır. Bir başka anlatımla, trafik polisleri ve gümrük memurları, Türkiye'nin uluslararası karayolu taşımacılığı politikası konusunda ciddi bir eğitime tabi tutulmalı ve yabancı plakalı araçlarda tespit edebilecekleri teknik eksiklikleri ve taşıma belgelerindeki noksanlıkları nasıl belirleyecekleri kendilerine iyice öğretilmelidir. Bununla da yetinilmemeli, dönemsel rutin teftiş programlarına "yabancı plakalı karayolu taşıtlarının kontrolü" konusu da alınmalı; bu konuda her denetim elemanının bir rapor düzenlemesi zorunluluğu getirilmelidir.
Düzenlenecek bu raporlara göre, yabancı plakalı taşıtlarla yapılan taşımalarda en fazla ihlal tespit ederek en yüksek miktarda ceza tahakkuk ettiren pasaport polisi veya gümrük memuruna kendi bakanlıkları tarafından Devlet Memurları Kanununa göre iki aylıkları tutarında ödül, Karayolu Düzenleme Genel Müdürlüğü tarafından da takdirname verilerek, yabancı plakalı taşıt denetimi özendirilmelidir. Başka türlü yabancı plakalı araçların taşıma pastadan aldıkları payları kontrol altında tutmak mümkün olamayacaktır.
Cahit Soysal/Transport