Deniz ticareti tarihçileri modern denizciliği buharın gemiye uygulanmasıyla yaşıt tutar. Dolayısıyla buharlı gemi (buğu gemisi) çağdaş denizciliğin simgesidir.
Neden mi dersiniz?
Buharlı geminin hizmete girmesiyle “tarife” insanlığın gündemine taşınmış; gemiler uğrakları arasında kesintisiz ve tarifeli hizmet sunmayı başarmıştır. Yelken denizciliğinde rüzgâra olan bağımlılık yerini buhar gücüne bırakınca seferlerde düzenlilik ve istikrar sağlandı. Buysa taşımalara“tarifeli hizmet” özelliği kazandırdı.
Bu bakımdan dünyada modern denizciliğin başlangıcı 1807 yılına uzanır. İnsanoğlunun ilk buğu gemisi olduğu söylenen yandan çarklı Savannah buğ gemilerinin öncüsüdür.
Osmanlının ilk buğ gemisi ise adı Osmanlı bayrağı çektikten sonra Sür’at olarak değiştirilen Swift’dir.
Swift, 20 Mayıs 1827 Günü İstanbul limanına demir attı. Swift aynı zamanda İstanbul’a gelen ilk makineli gemiydi. Gemiyi İngiliz kaptan Kelly yönetmekteydi. Dersaadet (İstanbul) halkı bu gemiye, buğu (buğ) gemisi demiştir.
Swift, Artemis (Artimi)’nin temsil ettiği tüccar grubunca satın alınıp II. Mahmut’a armağan edildi ve gemiye Osmanlı bayrağı çekildi.
Swift, ilk yapılışında yelkenli iken 1822’de boy verilerek stimli (buharlı) hale getirilmiş, pruva direğinde yelken donanımı bulunan, yandan çarklı, ince ve uzun bacalı, ahşap bir gemiydi.
Teknesinin su kesimi siyah, bordası beyaz boyalı olan bu geminin İstanbul limanına gelişini halk ilgiyle izledi.
Swift’in adı Sürat olarak Türkçeleştirilmişti. Gemi yürütme gücü olarak hem yelkenle, hem de buharla seyredebilmekteydi. 1827 Yılına ait 27922-n sayılı Hattı Hümayunda belirtildiği üzere, azami 375 ton kapasiteli Sürat’in işletilme ve seyir tekniğini yeterince öğrenene kadar (gemide) 20 İslam gemiadamı kullanılması gerekeceği, oysa geminin 12 frenk gemiadamıyla çekip-çevrildiği Sultan’a söylendikte, Sultan II. Mahmut, “dönemin çağdaş gemilerini kullanabilecek (idareye muktedir) kaptan ve neferat (tayfa) yetiştirilmesini” irade etti.
Bu amaçla, Kaptan Kelly’i de kaptanlar yetiştirmek üzere Tersanei Amire bünyesinde görevlendirdiği söylenir.
Sürat, 12–15000 kile (300–375 ton) yük taşıma kapasitesindeydi. Seferlerini 12 gemiadamıyla çevirmekteydi. Londra’da yapılmış olan gemi, İstanbul’a geldiğinde 2 yaşındaydı. Gemi, 1855 yılında Malta’da onarım gördü. 1879’da da hizmet dışı bırakıldı.
Dünyada, buhar gücüyle yürütülen ilk makineli gemi olan Savannah 1807’de Hudson nehrinden denize indiğine nazaran, Türkler yelken ve kürek çağından buhar makineli gemi çağına geçişi 21 yıl sonra gerçekleştirdiler.
Bu bakımdan “20 Mayıs” gün olarak Türk denizciliğinde bir ilki anımsatır ve bu günü de kapsayan her yılın haftasında “Deniz Ticaret Haftası” etkinliği düzenlenmesi denizcilik konusunda toplum bilinci oluşturmak bakımından önemlidir.
Bizden söylemesi!
Necmettin Akten/Perşembe Rotası